Fides-ratio-ars  (Wiara-rozum-sztuka). 

Skarby Warmii i Mazur

wystawa  udostępniana od 6 września 2014 r. do 19.11.2016 r.

Informator do wystawy

Złotnictwo

Malarstwo

Rzeźba

Meblarstwo koscielne

Sprzęty koscielne

Szaty

Witraże

Piece

Druki

Kiedy Prusy zostały opanowane przez Krzyżaków, papież Innocenty IV zlecił Wilhelmowi z Modeny – papieskiemu legatowi zorganizowanie pracy Kościoła na tym terenie.  4 lipca 1243 roku przedstawił on plan podziału Prus na diecezje, co papież zatwierdził bullą w dniu 29 lipca tego roku. Tym samym powstały wówczas cztery diecezje: chełmińska, pomezańska, sambijska i warmińska. Spośród wszystkich tych diecezji największy teren zyskała diecezja warmińska obejmująca całą środkową część Prus.  W kolejnych latach i stuleciach diecezja warmińska rozrastała się, z początkiem wieku XIX na mocy bulli papieża Piusa VII przyłączono do niej teren dawnej diecezji sambijskiej i część pomezańskiej, dodatkowo od 1821 do 1836 roku gdy biskupem warmińskim był Józef von Hohenzollern w jej skład wchodziła także Oliwa, bowiem biskup był również opatem cystersów. W latach 1854 i 1859 na mocy dekretów rzymskich diecezja wzbogaciła się o okolice Kwidzyna i Prabut. Tym samym obszar diecezji był naprawdę ogromny i rozpościerał się od Niemna po Wisłę. Tak rozległy i bogaty kulturowo obszar zaczął się kurczyć po I i II wojnie światowej,  w 1972 roku na mocy bulli papieża Pawła VI diecezję warmińską włączono do metropolii warszawskiej i dopiero w 1992 roku została ona podniesiona do rangi metropolii i podporządkowano jej dwie nowo utworzone diecezje: elbląską i ełcką. Tak bogaty społecznie,  historycznie i kulturowo obszar diecezji warmińskiej stanowił w kolejnych stuleciach doskonałe pole doświadczeń artystycznych powstających na skrzyżowaniu sztuki zachodniej, północnej i wschodniej.

Uroczysta rocznica 770-lecia utworzenia diecezji warmińskiej zainspirowała Muzeum Mikołaja Kopernika we Fromborku i Muzeum Archidiecezji Warmińskiej w Olsztynie do stworzenia wielkiej,  jubileuszowej i podsumowującej wystawy, prezentującej najwspanialsze,  najcenniejsze,  ale też najoryginalniejsze przykłady malarstwa, rzeźby, złotnictwa, tkaniny artystycznej, grafiki i meblarstwa powstałe od XIV do XIX wieku na terenie Warmii i Mazur. Tytuł wystawy stanowi swoistą wykładnię pojęcia dzieła sztuki, które by zyskać doskonałość musiało składać się z dwóch elementów składowych: fides (wiary) i ratio (poznania). Elementów, które wykluczając się, paradoksalnie przenikały się i spotykały zarówno w wierze i umyśle fundatora, następnie artysty, w końcu samego odbiorcy.

Wśród najznakomitszych obiektów średniowiecza i wczesnego renesansu należy wymienić np. portal zewnętrzny i wewnętrzny katedry fromborskiej, freski z kościoła w Ornecie, relikwiarz hermowy św. Idy z Lidzbarka Warmińskiego, epitafium Bartłomieja Boreschowy, poliptyk fromborski, poliptyk z Sątop, skrzydła tryptyku z Mingajn.  Barok to czas zarówno potężnych w swojej ideowej i symbolicznej wymowie kwadratur – jak choćby kwadratura sklepienia kościoła w Świętej Lipce czy sklepienia kopuły kaplicy Salwatora katedry we Fromborku, to również wzmożony okres kultu wielu cudownych wizerunków maryjnych (Święta Lipka, Krosno) czy wyjątkowo popularnych tu przedstawień Świętej Rodziny (Krosno, Glotowo, Długobur), Św. Marii Magdaleny (Orneta, Frombork), św. Jana Nepomucena (Zwierzno) czy św. Rocha (Stoczek Klasztorny).

Z kolei obszar wspomnianej wcześniej odrębności reprezentują z pewnością liczne rzeźbiarskie krucyfiksy osławione cudownością (Chwalęcin, Henrykowo, Braniewo, Międzylesie); monumentalne, epatujące powagą ikonograficzne przedstawienia tzw. Kolegium Apostolskiego (Płosiknia); nastawy ołtarzowe bądź samodzielne rzeźby reprezentujące tzw. szkołę elbląską – ujmujące manierystycznym rozdarciem między rozmachem schyłkowego średniowiecza a zdobyczami wczesnorenesansowego realizmu (figury Matki Boskiej i świętych dziewic z tryptyku z Mingajn) czy wreszcie rozbrajające urokiem anioły chrzestne – podniebni akrobaci o przyciężkich skrzydłach i wybaczającym wszystko spojrzeniu (Barciany).

Proponowana wystawa tworzona jest z nadzieją, iż ilość jak i jakość prezentowanych obiektów pozwoli stworzyć choćby cząstkowy obraz wielkości i fenomenu sztuki, która powstawała pozornie tylko na peryferiach cywilizacyjnych ośrodków artystycznych, jednak fakt ten bynajmniej nie czynił z niej sztuki odbitej jedynie w zwierciadle mimesis (naśladownictwa).

Sztuka Warmii i Mazur ujawniając przenikającą się harmonię fides i ratio oraz wykazując (co oczywiste) wpływy sztuki europejskiej dowodzi jednocześnie zdolności kreowania dzieł oryginalnych, jakościowo odrębnych i cennych, które powstając setki lat temu na „krańcu” Europy stanowią dzisiaj część wielkiego dziedzictwa artystycznego tejże Europy właśnie.

Kościoły i instytucje reprezentowane na wystawie

Instytucje Archidiecezji Warmińskiej

Biblioteka Wyższego Seminarium Duchownego Metropolii Warmińskiej  „Hosianum ‘’  w Olsztynie

Kuria Metropolitalna Archidiecezji Warmińskiej w Olsztynie

Muzeum Archidiecezji Warmińskiej w Olsztynie

 Wyższe Seminarium Duchowne Metropolii Warmińskiej  „Hosianum ‘’  w Olsztynie

Kościoły Archidiecezji Warmińskiej

 Barciany  -  Kościół p.w. Niepokalanego Serca Marii

 Barczewko  -  Kościół p.w. św. Wawrzyńca

 Barczewo  -  Kościół p.w. św.  Anny i św. Szczepana

 Bartąg  – Kościół p.w. św. Jana Ewangelisty i Opatrzności Bożej

 Bartoszyce  –  Kościół p.w. św.  Brunona

 Bażyny -  Kościół p. w. św. Mikołaja i św. Rocha

 Bisztynek  -   Kościół p.w. św. Macieja Apostoła i Najdroższej Krwi Pana Jezusa

 Boguchwały  -  Kościół p. w. św. Barbary

 Braniewo  -  Kościół p.w. św. Antoniego;   Bazylika  p.w. św.  Katarzyny;

Kościół p. w. św. Krzyża

 Brąswałd  -   Kościół p. w. św. Katarzyny

 Chruściel  -   Kościół  p.w.  Przenajświętszej Trójcy

 Długobór  -   Kościół  p.w.  św. Jana Ewangelisty

 Dobre Miasto  -  Kolegiata  p.w.  Najświętszego Zbawiciela

 Frączki  -   Kościół  p.w.  św. Marii Magdaleny

 Frombork  -  Bazylika Archikatedralna  p.w. Wniebowzięcia N. M. Panny i św. Andrzeja Apostoła

 Gietrzwałd  -  Kościół p.w. Narodzenia Najświętszej Maryi Panny

 Głotowo  -  Kościół  p.w.  Najświętszego Zbawiciela

 Grzęda  -  Kościół  p.w. św. Mikołaja

 Gudniki  -  Kościół p.w. św. Andrzeja Boboli, (Filia parafii p.w. św. Piotra i Pawła,  Reszel)

 Henrykowo  -  Kościół  p.w.  św. Katarzyny

 Ignalin  -  Kościół  p.w.  św. Jana Ewangelisty

Jeziorany  -  Kościół  p.w.  św. Bartłomieja

Jonkowo -  Kościół p.w. św. Jana Chrzciciela

Karolewo  -  Kościół  p.w.  św.  Stanisława Kostki

Kętrzyn  –  Bazylika  p.w. św. Jerzego

Klebark Wielki  -  Kościół  p.w.  Znalezienia Krzyża Świętego

Korsze -  Kościół p.w. Podwyższenia Krzyża Świętego i Matki Boskiej Miłosierdzia

Kwiecewo  -  Kościół  p.w.  św. Jakuba, (Filia parafii p.w. św. Mateusza, Różynka)

Lechowo  -  Kościół p.w.  św. Jana Chrzciciela, (Filia parafii p.w.  św. Antoniego, Radziejewo)

Lidzbark Warmiński  -   Kościół  p.w. św.  Piotra i Pawła

Łabędnik  -  Kościół  p.w.  Matki Boskiej  Zwycięskiej

Międzylesie  -  Kościół  p.w.  Krzyża Św., (Filia parafii p.w. św. Jana Chrzciciela, Orzechowo)

Mingajny  -   Kościół  p. w.   św. Wawrzyńca, (Filia parafii p.w. św. Katarzyny, Henrykowo)

Olsztyn  -  Bazylika konkatedralna   p.w.  św. Jakuba

Orneta – Kościół  p.w. św.  Jana Chrzciciela

Orzechowo  -  Kościół  p. w. św.  Jana Chrzciciela

Paluzy  – Kościół  p. w.  Narodzenia Najświętszej Marii Panny,   (Filia parafii p. w. św. Mikołaja, Grzęda)

Pieniężno  -  Kościół  p.w. św.  Apostołów Piotra i Pawła

Pierzchały  -  Kościół  p.w.  św.   Małgorzaty

Pluty  –  Kościół  p.w.  św. Wawrzyńca

Płoskinia  -  Kościół  p.w.  św. Katarzyny

Purda Wielka  -  Kościół  p.w.  św.  Michała Archanioła

Radostowo  -   Kościół   p.w. św.  Anny i św. Jerzego

Ramsowo  -  Kościół  p.w.  św.  Andrzeja Apostoła i św. Rocha

Różynka  -  Kościół  p.w.  św. Mateusza

Srokowo  –  Kościół  p.w.  Podwyższenia Krzyża Świętego

Sząbruk  -  Kościół  p.w.  św.  Mikołaja i św. Jana Ewangelisty

Święta  Lipka  -  Kościół  p.w.  Nawiedzenia Najświętszej Marii i Panny

Tolkowiec  -  Kościół  p. w. św. Marcina

Unikowo  – Kościół  p. w. św. Jana Chrzciciela, (Filia kościoła p.w.  św. Jodoka,  Sątopy)

Diecezja elbląska

Pogrodzie  -  Kościół  p.w.  św.  Mikołaja i Matki Bożej

Stary Targ  -  Kościół p.w. św.  Szymona i Judy Tadeusza oraz Przemienienia Pańskiego

Sztum  -  Kościół  p.w. św. Anny

Zwierzno  -   Kościół  p. w.  św.  Michała Archanioła

Inne kościoły

Ukraińska cerkiew greko-katolicka p.w. św. Trójcy w Braniewie

Muzea

Muzeum im.  Wojciecha Kętrzyńskiego w Kętrzynie

Muzeum Mikołaja Kopernika we Fromborku

Muzeum Zamkowe  w Malborku

 

Kuratorzy wystawy:
Dyrektor Muzeum Archidiecezji Warmińskiej w Olsztynie
ks. prałat dr Jacek Maciej Wojtkowski
Dyrektor Muzeum Mikołaja Kopernika we Fromborku
Henryk Szkop

Realizacja wystawy:
kustosze Muzeum Mikołaja Kopernika we Fromborku:
dr Jowita Jagla
Weronika Wojnowska
Jagoda Semków
oraz zespół pracowników Muzeum Mikołaja Kopernika we Fromborku

Przygotowanie konserwatorskie obiektów:
Pracownia Konserwacji Zabytków Ewa Olkowska, Olsztyn
Pracownia Konserwacji i Restauracji Dzieł Sztuki Gorek Restauro, Warszawa
Hanna Rubnikowicz Pracownie Konserwacji Zabytków Renoma, Toruń
Krzysztof Kuczykowski Pracownia Witrażu i Konserwacji Zabytków, Lidzbark Warmiński

Zdjęcia: Bożena i Lech Okońscy

Przygotowanie graficzne druków towarzyszących wystawie:
Zbigniew Janeczek, Łódź; Janusz Goliński, Frombork