Rzemiosło artystyczne dawnych Prus

Rzemiosło artystyczne dawnych Prus z kolekcji: Jerzego Wiśniewskiego, Artura Wasielewskiego, Edwarda Parzycha, Zbigniewa Jarockiego, Dariusza Brzozowskiego.

Wystawa w dawnym pałacu biskupim na Wzgórzu Katedralnym

lipiec 2016 – wrzesień  2018

Konwisarstwo

Ceramika

Meblarstwo

Przygotowywane na wystawę przedmioty z cyny z braniewskich warsztatów konwisarskich. Zbiory prywatne. Fot. Dariusz Brzozowski

Ekspozycja przedstawi trzy dziedziny dawnego rzemiosła z terenu  Prus Królewskich  i Książęcych (po zaborze Prus Wschodnich i Zachodnich), z okresu od XVI do  XIX wieku.  Na parterze dawnego pałacu biskupiego będzie można zobaczyć około 210 wyrobów z cyny, około 80 przedmiotów z ceramiki  i ponad 30 mebli – większość obiektów nie była nigdy prezentowana szerszej publiczności.

Dla mieszkańców okolic Fromborka i Braniewa z pewnością wielce interesującym okaże się unikalny zbiór zabytków cynowych pochodzących ze słynnego niegdyś braniewskiego ośrodka konwisarskiego.

Wystawa to efekt pasji pięciu kolekcjonerów z Elbląga, Gdańska i Tczewa, których przygoda kolekcjonerska trwa od kilkudziesięciu lat, a w przypadku 94 – letniego prof. Jerzego Wiśniewskiego (nestora kolekcjonerów polskich) lat około siedemdziesiąt !

Muzeum Warmińskie w Braniewie, kolekcja cyny (uległa rozproszeniu, pojedyncze obiekty z tego zbioru dziś w Muzeum Warmii i Mazur w Olsztynie w ekspozycji na zamku w Lidzbarku Warmińskim). Fragment pocztówki z lat 1910-20. Fot. Archiwum

Sztuka zdobnicza regionu dawnych Prus tworzyła, dzięki zamieszkującej tu wielokulturowej społeczności, barwną koegzystencję prądów stylistycznych, występujących w krajach europejskich.  Z czasem dopiero,  równolegle do obowiązujących w Europie trendów, w wielu dziedzinach rzemiosła wytworzyło się lokalne, charakterystyczne wzornictwo  takie jak: formy mebli wytwarzanych w XVII – XIX wieku na terenie Gdańska, Elbląga i Żuław,  typowa dla Prus Królewskich i Książęcych forma dzbanów cynowych, czy też lokalne naśladownictwa ceramiki holenderskiej, tzw. Delftów.  

Przedmioty rzemiosła artystycznego od wieków były obiektem zainteresowań kolekcjonerów tego regionu, a w XIX wieku także muzealnictwa.  Bogate zbiory  znajdowały się do wybuchu drugiej wojny światowej   w:  Muzeum Miejskim i Rzemiosł  Artystycznych w Gdańsku,  Muzeum Miejskim i Muzeum Ojczyźnianym Carla Pudora  w Elblągu,  Muzeum Warmińskim w Braniewie (przeniesione w 1922 roku do Fromborka, a w 1933 roku do Lidzbarka Warmińskiego), czy  też  w Prussia-Museum   w Królewcu.

Ekspozycja w Muzeum Ojczyźnianym Carla Pudora w Elblągu, lata 20. XX w., Heimatmuseum des Verkehrsvereins Elbing E.V., 1929

We Fromborku,  w dawnym pałacu biskupów warmińskich,  po raz pierwszy muzealna prezentacja lokalnej sztuki zdobniczej miała miejsce w 1922  roku, kiedy w czerwcu  otwarto  wystawę, na której znalazła się większość zabytków ze zlikwidowanego Muzeum Warmińskiego w Braniewie, między innymi meble i przedmioty rzemiosła artystycznego (w tym duża  kolekcja cyny). Obiekty te eksponowane były (w ramach Muzeum Diecezjalnego) przez 11 lat, do roku  1933, kiedy to  przeniesiono je do Muzeum Warmińskiego w Lidzbarku Warmińskim.

Do ostatniej wojny  nie tylko w muzeach, czy zbiorach kolekcjonerskich ale też w rękach prywatnych (zwłaszcza w pałacach i dworach) pozostawała ogromna ilość obiektów dawnego rzemiosła artystycznego pełniąc często rolę sprzętów użytkowych. Wojenna zawierucha i bezlitosne dla zabytków powojenne czasy doprowadziły do zniszczenia lub rozproszenia  tego zasobu.

Niektóre znakomite prywatne kolekcje lokalnej sztuki zdobniczej ulegały rozproszeniu wcześniej, jak np. sprzedane w domu aukcyjnym Rudolpha Lepke w Berlinie zbiory:  L.Gieldzinskiego z Gdańska, F. Basnera z Sopotu, czy M. Minkowskiego z Królewca (aukcje w latach: 1912, 1929, 1936).

Wnętrze domu podcieniowego w Oleśnie na Żuławach, pocztówka z roku 1911, zbiory prywatne

Po roku 1945 muzea omawianego regionu,  zwłaszcza placówki muzealne Gdańska, Olsztyna, czy  Elbląga, przejmując niewielką tylko część uratowanych przedwojennych zbiorów rzemiosła artystycznego, rozpoczęły  jego gromadzenie i eksponowanie.

Rzemiosło artystyczne w dawnych Prusach było już tematem wielu muzealnych prezentacji jednak kolejne ekspozycje wciąż ujawniają nieznane dotąd obiekty i zachwycają  pięknem dawnych przedmiotów użytkowych oraz kunsztem rzemieślników tego regionu.

Dariusz Brzozowski, Weronika Wojnowska

Fragment ekspozycji – meble

Fragment ekspozycji – meble

Fragment ekspozycji – fajans

Fragment ekspozycji – fajans

Fragment ekspozycji – cyna

Fragment ekspozycji – cyna