Historia Muzeum Mikołaja Kopernika we Fromborku

Pierwsza izba pamiątkowa we Fromborku, poświęcona Mikołajowi Kopernikowi, została założona w 1912 roku,  w budynku na Wzgórzu Katedralnym we Fromborku zwanym Wieżą Kopernika,  przez historyka warmińskiego księdza Eugena Brachvogla.  W kilka lat później ukazał się drukiem pierwszy przewodnik po wystawie.

Pierwsza izba pamiątkowa poświecona  Mikołajowi Kopernikowi, 1916 r.

Pierwsza izba pamiątkowa poświęcona
Mikołajowi Kopernikowi, 1916 r.

Powojenna historia Muzeum Mikołaja Kopernika we Fromborku rozpoczyna się 5 września 1948 r. Po dwuletnich staraniach Związku Zawodowego Historyków Sztuki i Kultury i pod patronatem najwyż-szych władz państwowych, otwarto wtedy na Wzgórzu Katedralnym pierwszą ekspozycję muzealną poświęconą Mikołajowi Kopernikowi. Otwarcie wystawy odbyło się w pobieżnie wyremontowanych, najmniej zniszczonych podczas działań wojennych w 1945 r.,  dwóch gotycko-barokowych kanoniach wewnętrznych, a patronował temu wydarzeniu Komitet Fromborski, pod przewodnictwem profesora Włodzimierza Antoniewicza.

stare_muzeum1  palac_historia

Budynki Muzeum oraz ruiny pałacu biskupiego na Wzgórzu Katedralnym,  lata 50-te XX w.

Pierwszym kustoszem, sprawującym pieczę nad Muzeum był Otton Ślizień (kierownik tej placówki w latach 1948-1952 i 1957-1966). Za jego kadencji opracowano plan rozwoju i w znacznym stopniu odbudowano obiekty zniszczone podczas wojny, przystosowując je do potrzeb muzealnych.

  otton   stare_muzeum

Otton Ślizień, pierwszy kustosz Muzeum i pierwsza powojenna ekspozycja kopernikowska, lata 50-te XX w.

Z krótszymi, a czasami dłuższymi przerwami, odbudowa obiektów i zarazem rozwój Muzeum trwały do 1973 r. – jubileuszowego roku 500. rocznicy urodzin Mikołaja Kopernika. Wtedy przed Muzeum otworzyły się szerokie możliwości – duże powierzchnie wystawiennicze i magazynowe w odbudowanym dawnym pałacu biskupim, mieszkania pracownicze w wyremontowanych obiektach. Dalszemu rozwojowi sprzyjały również nowe zasady finansowania i uzyskanie statutowej samodzielności w 1975 r.  Stało się to przede wszystkim za sprawą i staraniem ówczesnego dyrektora Muzeum – Przemysława Maliszewskiego, który kierował fromborską placówką w latach 1974-1978.

palac

Pałac biskupi na Wzgórzu Katedralnym po odbudowie, lata 80-te XX w.

W 1948 r. Muzeum posiadało 786 eksponatów, w tym wiele kopii i depozytów. W ciągu 70 lat działalności przybyło ponad 4000 eksponatów. Średnio w ciągu roku przybywało ponad 60 eksponatów, jednak zdecydowanie więcej od połowy lat 70-tych XX w. W ciągu pierwszych 20 lat istnienia Muzeum prezentowana była jedna wystawa stała poświęcona Mikołajowi Kopernikowi. Tylko sporadycznie, głównie z powodu braku sal ekspozycyjnych, pokazywano wystawy czasowe. Sytuacja uległa zmianie dopiero w latach 70-tych,  kiedy odbudowa budynków na Wzgórzu Katedralnym pozwoliła na uruchomienie nowych sal wystawowych i przybyło szereg nowych ciekawych eksponatów.

wystawa_historia   OLYMPUS DIGITAL CAMERA

Fragment wystawy pt.. „Od Kopernika do Newtona” oraz dzwonnica katedralna, 2004 r.

Dodatkowo wzmocniło pozycję Muzeum udostępnienie na Wzgórzu Katedralnym widowiska „Światło i dźwięk”, pierwszej tego typu imprezy w Polsce. Premiera widowiska odbyła się w sierpniu 1975 r. i było to wydarzenie kulturalne dużej rangi w regionie i kraju. Przez 13 lat widowisko było wielką atrakcją turystyczną Fromborka w sezonie letnim.  Po całkowitym wyeksploatowaniu aparatury i instalacji widowisko zamknięto ostatecznie w 1988 r. – powód brak pieniędzy na remonty i modernizację.

Widowisko "Światło i dźwięk" na Wzgórzu Katedralnym, lata 80-te XX w.

Widowisko „Światło i dźwięk” na Wzgórzu Katedralnym, lata 80-te XX w.

W ciągu  70 lat  powojennej historii Muzeum Mikołaja Kopernika we Fromborku odwiedziło prawie 9 milionów osób, średnio ok. 130 tysięcy osób rocznie.

Jedną z zupełnie wyjątkowych w polskim muzealnictwie specjalnością fromborskiej placówki jest praca naukowo-oświatowa w dziedzinie astronomii. Służy temu planetarium działające od 1973 r.  w przyziemiu dawnej dzwonnicy katedralnej. Na kopule sztucznego nieba o średnicy 8 m, przy pomocy aparatury ZKP-2 firmy Zeiss, wyświetlane są obrazy ciał niebieskich widocznych z dowolnej szerokości geograficznej, pory dnia i roku. W ciągu ponad 40 lat pracy muzealnego planetarium odbyło się około 47 000 seansów, średnio ponad 1000 seansów rocznie, które obejrzało ponad 2.300.000 osób, średnio ok.  40.000 osób w ciągu roku.

Muzealne planetarium, lata 90-te XX w.

Muzealne planetarium, lata 90-te XX w.

Od 1981 r. pracę planetarium wspiera obserwatorium astronomiczne na tzw. Górze Żurawiej – najwyższym wzniesieniu w okolicach Fromborka.  W 2012 r.  rozpoczęto w tym miejscu realizacje projektu „Park Astronomiczny Muzeum Mikołaja Kopernika we Fromborku” w ramach Programu Operacyjnego „Zrównoważony rozwój sektora rybołówstwa i nadbrzeżnych obszarów rybackich 2007-2013” i przy wsparciu finansowym samorządu Województwa Warmińsko-Mazurskiego. Wszystkie prace zakończono w połowie 2016 r. W nowo powstałych pawilonach znalazły się cztery historyczne instrumenty – teleskopy marki Sendtner i Repsold, instrument przejściowy Bamberga  oraz kamera satelitarna. Wykonano rekonstrukcje instrumentarium Mikołaja Kopernika i siedemnastowiecznych lunet używanych przez jezuitów w Kaliszu do obserwacji plam słonecznych. Powstał nowy budynek recepcyjny z salą dydaktyczną. Obecnie Park jest miejscem, w którym  popularyzowana jest astronomia oraz postać i nauka Mikołaja Kopernika,  nastawionym przede wszystkim na edukację dzieci i młodzieży.

OLYMPUS DIGITAL CAMERA  teleskop

Pawilon i teleskop w muzealnym obserwatorium astronomicznym, 2006 r.

Jeden z pawilonów Parku Astronomicznego

Inną, stosunkowo nową, pasją fromborskich muzealników jest historia medycyny. Działania  rozpoczęto kiedy dyrektorem instytucji był Tadeusz Piaskowski (1978 – 1988). Eksponaty z tej dziedziny  można zobaczyć w odbudowanym zespole poszpitalnym św. Ducha przy ul. Starej we Fromborku.

     szpital_bociany  medycyna

Kaplica św. Anny w zespole szpitala św. Ducha i fragment ekspozycji „Z dziejów historii medycyny”, 2003 r.

Wystawa zbiorów działu historii medycyny jest udostępniana od 1991 r., a od 1997 r. towarzyszy jej wystawa warmińskiej rzeźby i malarstwa XVI – XIX w.  oraz liczne ekspozycje  czasowe. Od kilkunastu lat przy zespole poszpitalnym udostępniany jest do zwiedzania ogród ziół.

                          OLYMPUS DIGITAL CAMERA

Wnętrze  szpitala św. Ducha i fragment ogrodu ziół, 2016 r.

Od samego początku istnienia instytucji dążono do tego aby to miejsce było świątynią nauki i sztuki, założoną i rozwijaną w hołdzie dla największego uczonego nowożytnej Europy – twórcy obecnego obrazu świata. Po 70 latach istnienia nie udało się w pełni zrealizować tego zamiaru. Może najbliższe lata pozwolą na to i spełnią się marzenia założycieli Muzeum z połowy lat 40-tych XX w.