Muzeum Mikołaja Kopernika we Fromborku
Muzeum Pomnika Historii „Frombork Zespół Katedralny”
Zmartwychwstanie, Północne Włochy, II. połowa XV w.
Parafia Ewangelicko-Augsburska, Nidzica (Neidenburg).
Rocznica 500-lecia Reformacji mająca miejsce w 2017 roku, stała się w całej Europie okazją, impulsem i inspiracją do zorganizowania wielu wystaw prezentujących szeroko pojęte dziedzictwo historyczne, artystyczne i kulturowe protestantów.
Jubileusz ów zainspirował również Muzeum Mikołaja Kopernika we Fromborku i Muzeum Pomnika Historii „Frombork Zespół Katedralny”, które pierwotnie zamierzały przygotować wspólną, czasową ekspozycję o charakterze jubileuszowym, jednak podjęta kwerenda ujawniła tak interesujące, pojemne treściowo i ikonograficznie dziedzictwo sztuki ewangelickiej z terenu Warmii i Mazur, iż zdecydowano o zmianie charakteru przygotowywanej wystawy. Tym samym badania nad zachowanymi dziełami sztuki przedłużono o rok, jednocześnie zaś powstał koncept wystawy, która miałaby w swoim podstawowym założeniu zaprezentować ową sztukę w szerszym „bogatszym” kontekście. „Bogactwo” oznacza tu zarówno wielowątkową różnorodność formy i techniki (obrazy, rzeźby, wyroby rzemiosła artystycznego, złotnictwo, witraże, starodruki), ale także różnorodność wątków tematycznych (ikonografia biblijna, portrety pastorów i Marcina Lutra, figury aniołów chrzcielnych, płyty ofiar wojen, blachy trumienne, chorągwie nagrobne, itp.).
Chorągiew nagrobna Johanna Ernsta Küchmeistra von Sternberg, 1686 r.
Kościół rzymskokatolicki p.w. Świętego Krzyża, Szestno (Seehesten). Pierwotnie – kościół ewangelicki w Szestnie.
Ekspozycję podzielono na trzy tematyczno-problemowe strefy. Strefa I ilustruje „Trójdźwięk krwi, wody i Ducha” reprezentowane przez ołtarz, chrzcielnicę i ambonę. Zgodnie z funkcją i przeznaczeniem zaprezentowano tu m.in.: dwie pary aniołów ołtarzowych (tzw. Abendmahlsengel) z ok. 1700 roku, 10 figur aniołów chrzcielnych (9 z nich należy do Muzeum Pomnika Historii „Frombork Zespół Katedralny”, zaś jedna rzeźba pochodzi z Parafii Ewangelicko-Metodystycznej w Gierzwałdzie), XVI-wieczne misy chrzcielne ze zbiorów prywatnych, XVI-wieczną misę chrzcielną ze sceną „Zwiastowania” z Parafii Ewangelicko-Augsburskiej w Nidzicy, misę chrzcielną z kościoła w Łęgutach fundacji Eufrozyny von Borck (1685 r.) obecnie w Parafii Ewangelicko-Augsburskiej w Ostródzie, XX-wieczne nalewki chrzcielne z Kościoła Ewangelicko-Augsburskiego w Wejsunach (filiał Parafii Ewangelicko-Augsburskiej w Piszu) oraz XVII-wieczną ambonę znajdującą się w kościele rzymskokatolickim p.w. św. Józefa w Nawiadach (dawniej kościele ewangelickim).
Anioł chrzcielny lecący z Paterswalde (Большая Поляна)
Rzeźba drewniana polichromowana, złocona, 1718 r.
Strefa II odnosząc się do pojmowanego symbolicznie „Obrazu” ukazuje rolę obrazowania, obrazowanie słowem, obrazowanie Biblii i alegorii, obrazy umieszczane na emporach, ławkach, lożach kolatorskich i konfesjonałach. Tą grupę tematyczną „wizualizują” m.in.: przedstawienie „Ukrzyżowania” (XVIII w.) i „Chrystusa ratującego tonącego Piotra” (XIX w.) z Parafii Ewangelicko-Augsburskiej w Szczytnie, figury Ukrzyżowanego Chrystusa z Parafii Ewangelicko-Augsburskiej w Kętrzynie i Parafii Ewangelicko-Augsburskiej w Sorkwitach, witrażowe skrzydła okienne ze sceną „Narodzenia Chrystusa”, „Chrystusa-Dobrego Pasterza”, „Niesienia Krzyża” i „Zmartwychwstania” (1930 r.) z kościoła ewangelickiego w Jerutkach (obecnie z Parafii Ewangelicko-Augbsurskiej w Ostródzie), XV-wieczny włoski obraz „Zmartwychwstanie Chrystusa” oraz XVII-wieczny tryptyk fundacyjny z Parafii Ewangelicko-Augsburskiej w Nidzicy, XVII-wieczny malowany konfesjonał ze zbiorów Muzeum Mikołaja Kopernika we Fromborku, XVIII-wieczne malowane drzwi przedstawiające „Człowieka, Czas i Śmierć” i przedpiersie balustrady ławy prowizorów ze scenami biblijnymi z Muzeum Archeologiczno-Historycznego w Elblągu.
Kwatery witrażowe Narodzenie Chrystusa i Chrystus-Dobry Pasterz z kościoła ewangelickiego w Jerutkach (obecnie z Parafii Ewangelicko-Augbsurskiej w Ostródzie), pracownia Emila Krügera, Królewiec 1930 r.
Strefa III dotyczy sposobów portretowania „Człowieka”, odnosi się do jego symbolicznej obecności w przestrzeni kościoła i prezentuje formy upamiętniania indywidualnych postaci, rodzin, rodów i kolatorów. Ten obszar tematyczny charakteryzuje wybitna różnorodność. Zdecydowanie dominuje w nim pamięć o zmarłych reprezentowana przez: blachy trumienne z Muzeum Archeologiczno-Historycznego w Elblągu i blachy epitafijne z Muzeum Mikołaja Kopernika we Fromborku, chorągiew nagrobną Johanna Ernsta Kuchmeistra von Sternberg (1686 r.) z kościoła rzymskokatolickiego p.w. Świętego Krzyża w Szestnie (dawniej kościoła ewangelickiego), epitafijną figurę oranta (XVI/XVII w.) ze zbiorów prywatnych czy epitafijne tablice ofiar wojen z kościołów w Pasymiu, Ostródzie, Sorkwitach, Dźwierzutach, Fromborku i Szczytnie. Osobny wątek stanowią umieszczane w kościołach portrety Marcina Lutra i galerie portretów pastorów reprezentowane na ekspozycji m. in. przez: XVII-wieczne drzwi ambony z wizerunkiem Marcina Lutra (z kościoła rzymskokatolickiego p.w. Matki Boskiej Zwycięskiej w Łabędniku, dawniej kościoła ewangelickiego), XVII-wieczne malowane płyciny z portretami pastorów (z kościoła rzymskokatolickiego p.w. Niepokalanego Serca N. Maryi Panny w Barcianach, dawniej kościoła ewangelickiego), „Portret Tymoteusza Gizewiusza” (ok. 1810 r.) z Muzeum Mazurskiego w Szczytnie.
Portret Tymoteusza Gizewiusza” (ok. 1810 r.) z Muzeum Mazurskiego w Szczytnie.
Na wystawie zgromadzono również przykłady złotnictwa (m.in. puszkę na hostie, dzbany komunijne i kielichy ze zbiorów prywatnych, Muzeum Mikołaja Kopernika we Fromborku, Kościoła Ewangelicko-Augsburskiego w Wejsunach (filiał Parafii Ewangelicko-Augsburskiej w Piszu), Parafii Ewangelicko-Augsburskich w Ostródzie i Nidzicy oraz rzemiosła artystycznego (np. skarbona jałmużnicza z kościoła ewangelickiego w Jerutkach, obecnie w Parafii Ewangelicko-Augsburskiej w Ostródzie). Całość ekspozycji uzupełniają druki i starodruki ze zbiorów Muzeum Mikołaja Kopernika we Fromborku, Archiwum Diecezjalnego w Elblągu i Parafii Ewangelicko-Augsburskiej w Nidzicy.
 Luther Martin |
 Biblia Swieta to jest Księgi Starego i Nowego Przymierza z Zydowskiego y Greckiego Języka na Polski pilnie y wiernie przetłumaczone. |
Wszystkie obiekty prezentowane na ekspozycji wypożyczono z kościołów ewangelicko-augsburskich, kościołów ewangelicko-metodystycznych, kościołów rzymskokatolickich będących przed wojną kościołami ewangelickimi, ze zbiorów Muzeum Mikołaja Kopernika we Fromborku, Muzeum Pomnika Historii Frombork Zespół Katedralny, Muzeum Archeolo-giczno-Historycznego w Elblągu, Muzeum Mazurskiego w Szczytnie, Archiwum Diecezjalnego w Elblągu i zbiorów prywatnych.
Za okazaną, ogromną pomoc i przychylność w trakcie pracy nad wystawą chcielibyśmy wyrazić naszą wielką wdzięczność Księdzu Biskupowi Diecezji Mazurskiej Kościoła Ewangelicko-Augsburskiego Pawłowi Hause, Księdzu Arcybiskupowi Metropolicie Warmińskiemu Józefowi Górzyńskiemu, Panu Rejnoldowi Kuchn z Muzeum Reformacji Polskiej w Mikołajkach, Panu Waldemarowi Mierzwie z Oficyny Wydawniczej „Retman”, s. Janinie Bosko z Wydziału Sztuki Kościelnej Archidiecezji Warmińskiej oraz wszystkim księżom pastorom i księżom katolickim współpracującym przy organizacji wystawy.
Nasze podziękowania dotyczą nie tylko odbytych kwerend, w tym miejscu chcielibyśmy szczególnie podziękować księżom pastorom za konsultacje dotyczące użyczonych obiektów oraz twórcze, mądre i szczere rozmowy o minionej historii, oraz bolesnej przeszłości Warmii i Mazur. Rozmowy te i spotkania stały się dla nas inspiracją podczas przygotowywania wystawy i mamy nadzieję, że ekspozycja w pełni odda zarówno piękno prezentowanych zabytków, jak i będzie stanowić wyraz naszej pamięci o trudnych dla ewangelików latach powojennych.
Teraźniejszość czyni nas bogatszymi o doświadczenie starszych pokoleń, dzięki czemu możemy dzisiaj budować międzykulturowe i międzywyznaniowe mosty, kreując przestrzeń prawdziwego ekumenizmu.
Jowita Jagla
Portret Marcina Lutra na drzwiach do ambony, 1647 r.
Kościół rzymskokatolicki p.w. Matki Boskiej Zwycięskiej, Łabędnik (Gross Schwansfeld). Pierwotnie- kościół ewangelicki w Labędniku.
Kościoły, instytucje i kolekcje prywatne reprezentowane na wystawie
Kościoły ewangelicko-augsburskie:
Parafia Ewangelicko-Augsburska, Kętrzyn.
Parafia Ewangelicko-Augsburska, Nidzica.
Parafia Ewangelicko-Augsburska, Ostróda.
Kościół Ewangelicko-Augsburski w Łęgutach, filiał Parafii Ewangelicko-Augsburskiej w Ostródzie.
Parafia Ewangelicko-Augsburska, Pasym.
Kościół Ewangelicko-Augsburski w Dźwierzutach, filiał Parafii Ewangelicko-Augsburskiej w Pasymiu.
Parafia Ewangelicko-Augsburska, Pisz.
Kościół Ewangelicko-Augsburski w Wejsunach, filiał Parafii Ewangelicko-Augsburskiej w Piszu.
Parafia Ewangelicko-Augsburska, Sorkwity.
Kościół Ewangelicko-Augsburski w Warpunach, filiał Parafii Ewangelicko-Augsburskiej w Sorkwitach.
Parafia Ewangelicko-Augsburska, Szczytno.
Kościoły ewangelicko – metodystyczne:
Parafia Ewangelicko-Metodystyczna Łaski Bożej, Ostróda.
Parafia Ewangelicko-Metodystyczna Zmartwychwstania Pańskiego, Gierzwałd.
Kościoły Archidiecezji Warmińskiej:
Kościół rzymskokatolicki p.w. Niepokalanego Serca Marii, Barciany.
Kościół rzymskokatolicki p.w. św. Wawrzyńca, Barczewko.
Bazylika archikatedralna p.w. Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny i św. Andrzeja Apostoła, Frombork.
Kościół rzymskokatolicki p.w. św. Andrzeja Boboli, Gudniki, filia Parafii p.w. św. Piotra i Pawła w Reszlu.
Kościół rzymskokatolicki p. w. Matki Boskiej Zwycięskiej, Łabędnik.
Kościół rzymskokatolicki p.w. św. Józefa, Nawiady.
Kościół rzymskokatolicki p.w. Świętego Krzyża, Szestno.
Kościoły i instytucje Diecezji Elbląskiej:
Kościół rzymskokatolicki p.w. Podwyższenia Krzyża Świętego, Przezmark, filia parafii p.w. Niepokalanego Serca Maryi, Pomorska Wieś.
Kościół p. w. św. Michała Archanioła, Zwierzno.
Archiwum Diecezji Elbląskiej.
Muzea:
Muzeum Archeologiczno-Historyczne w Elblągu.
Muzeum Mikołaja Kopernika we Fromborku.
Muzeum Pomnika Historii „Frombork Zespół Katedralny”.
Muzeum Mazurskie w Szczytnie, Oddział Muzeum Warmii i Mazur w Olsztynie.
Zbiory prywatne:
Kolekcje prywatne, Śląsk.
Zbiory prywatne, Tczew i Gdańsk.
Zbiory prywatne, Gdańsk.
Kuratorzy wystawy: dr Jowita Jagla, Weronika Wojnowska, ks. prałat dr Jacek Maciej Wojtkowski
Scenariusz wystawy:
dr Jowita Jagla
Realizacja wystawy:
Zespół pracowników Muzeum Mikołaja Kopernika we Fromborku:
Jowita Jagla, Weronika Wojnowska, Jagoda Semków, Marta Jagła, Tomasz Holak.
Realizacja techniczna wystawy:
Andrzej Długołęcki, Dariusz Grzesiak, Marcin Zabłocki, Paweł Chorostian
Współpraca:
Muzeum Reformacji Polskiej w Mikołajkach.
Waldemar Mierzwa, Oficyna Wydawnicza „Retman”, Dąbrówno.
Ksiądz Biskup Diecezji Mazurskiej Kościoła Ewangelicko-Augsburskiego Paweł Hause.
Zdjęcia: Bożena i Lech Okońscy
Przygotowanie konserwatorskie obiektów do ekspozycji:
Pracownia konserwacji zabytków Ewa Olkowska, Olsztyn
Projekt graficzny i przygotowanie druku oraz projekty plansz informacyjnych: Janusz Goliński
