Wystawa
Fides-ratio-ars (Wiara-rozum-sztuka)

Biskupi warmińscy wszechstronnie wykształceni, parający się nauką, ze zrozumieniem wspierali szkolnictwo i oświatę, będąc wraz z członkami Warmińskiej Kapituły mecenasami kultury. Od biskupów i kapituły zależało funkcjonowanie i rozwój rzemiosła na Warmii,  w tym rzemiosła złotniczego.

Nad upiększaniem wnętrz warmińskich kościołów pracowali artyści z Gdańska, Królewca, Elbląga. W panoramie dziejów rzemiosła artystycznego trzy wielkie autonomiczne miasta – Gdańsk, Toruń i Elbląg zajmowały bezsprzecznie dominującą pozycję. Szczególnie Gdańsk zdystansował w wielu dziedzinach dwa pozostałe miasta, nie tylko pod względem jakości produkcji rzemieślniczej, ale przede wszystkim jej skali. Działały tu najbardziej prężne cechy, zazdrośnie strzegące swych przywilejów korporacyjnych, ostro występujące przeciw konkurencji – obcym cechom, które zagrażały interesom tutejszych mistrzów. W wielu mniejszych miastach – Malborku, Tolkmicku, Fromborku, Braniewie, Lidzbarku Warmińskim, Chojnicach, Chełmnie, w Grudziądzu, i Brodnicy również rozwijało się wiele dziedzin rzemiosła artystycznego, jednak prawie nigdy nie wyszły one poza rynek lokalny.
Tradycje złotnicze Braniewa sięgają II połowy XIV wieku, do połowy XX wieku można wskazać 102 warsztaty złotnicze i jubilerskie działające na terenie miasta. Dla wspomnianego wcześniej Gdańska przyjmuje się liczbę 466 złotników występujących w źródłach pisanych, czynnych w latach 1466-1793, w tym samym okresie dla Torunia 119, dla Elbląga 82, Braniewa 66, Malborka 40. Liczba złotników braniewskich czynnych w jednym tylko XVI stuleciu – 31 stanowiła prawie połowę wszystkich notowanych w tym mieście od połowy XV do końca XVIII wieku.

Najstarsze wzmianki źródłowe o złotnikach pracujących na Warmii odnoszą się do Braniewa i pochodzą z 1346 roku. Z drugiej połowy XIV wieku znanych jest już z imienia siedmiu złotników działających na tym terenie. Braniewo nabrało szczególnego znaczenia gdy na mocy uchwały sejmiku w Malborku w 1412 roku znalazło się w grupie miast mających prawo do przetapiania i palenia srebra. Najstarszy znany statut braniewskiego cechu złotników pochodzi z 1581 roku. Joseph Kolberg po analizie źródeł archiwalnych dotyczących złotników braniewskich przypuszcza, iż musiał tu istnieć wcześniejszy cech, przynajmniej      z końca lat sześćdziesiątych XV wieku. Należy dodać, że Braniewo od drugiej połowy XIV po XVI wiek zajmowało po Gdańsku drugie miejsce wśród miast pruskich, jeśli chodzi o ilość znanych z imienia złotników, potwierdzonych materiałami źródłowymi. O ile w XIV wieku różnice w liczbie znanych nazwisk są niewielkie, to w XV i XVI wieku (najowocniejszym dla tego miasta) Braniewo już całkowicie zostało zdystansowane przez Gdańsk.
Dzieje sztuki warmińskiej to w głównej mierze dzieje przedsięwzięć realizowanych  z inicjatywy biskupów i kapituły. Fundacje świeckie w zakresie złotnictwa sakralnego należą na Warmii do rzadkości. Pojawiają się zaledwie w kilku przypadkach. Bardzo duży procent złotnictwa sakralnego stanowią fundacje potwierdzone inskrypcjami lub herbami.

Lavabo, Johann Gotfried Schlaubitz, 1752 r. Kuria Metropolitalna Archidiecezji Warmińskiej, Olsztyn

Większość zachowanych do XVII wieku naczyń i sprzętów liturgicznych powstała na Warmii w warsztatach złotniczych Braniewa, Dobrego Miasta, Jezioran, Lidzbarka Warmińskiego, Olsztyna i Ornety, chociaż nie wszystkie z nich potwierdzone są cechami.

Najsłynniejszymi złotnikami byli:
- Hans Lettau (1596-1629)
- Christof Schmidt (1611-1660) z Braniewa, pochodzący z rodziny złotniczej syn Jorga Schmidta z Braniewa
- Jacob Lettau (1642-1688) z Dobrego Miasta, syn(?) Andreasa Lettaua (działającego          w 1620 w Dobrym Mieście) i bratanek Hansa Lettaua z Braniewa.

Inni znani to:
- Michael Ruhnau (1646-1702) z Jezioran
- Michael Hoyer (1686-1710) z Dobrego Miasta
- Michael Bartolomowicz, działający najpierw w Olsztynie (1679-1699), a później   w Dobrym Mieście (1704-1733) oraz jego brat Johann, działający w Lidzbarku Warmińskim w latach 1694-1717.

Na Warmii zachowały się również dzieła wybitnych złotników takich jak:
- Johann Rohde (1646-1660) i Peter Rohde III (1688-1717) z Gdańska
- Georg Basse czynny w tym mieście przed 1627 rokiem, a później działający w Tylży (do roku 1670?), Philipp Hoyer (1634-1684), Baltasar Keuck (1686-1717), Johann Niclas Benedict, mistrz od 1685 roku z Królewca
- Niclas Henning (1643-1665) i Daniel Stahlenbreher (1683-1710) z Elbląga

Dwa obiekty podarowane kapitule fromborskiej zostały wykonane w Warszawie przez złotników działających na dworze królewskim. O ile nie można, jak dotąd, powiązać znakomitej monstrancji biskupa Radziejowskiego z żadnym ze znanych złotników, o tyle autorstwo kielicha jest bezsporne – wykonany przez Johanna Christiana Bierpfaffa, serwitora królewskiego (ok. 1643-1650), a w późniejszym okresie złotnika działającego      w Toruniu.

Wiele zachowanych prac pochodzi z warsztatu Christofa Geesego (1715-1761) działającego w Olsztynie, a także z najznakomitszego w XVIII wieku warsztatu złotnika królewieckiego Samuela Grewe (1712-1750).

Wśród osiemnastowiecznych naczyń i sprzętów sakralnych z warmińskich świątyń są też prace sygnowane przez Georga Mittaga (1734-1738) z Dobrego Miasta, przybyłego tu   z Żagania, Antona Kriegera (1738-1755), który przejął warsztat po jego śmierci, prace Sigismunda Tolckemita (1728-1772) z Elbląga oraz Caspara Conradta (1729-1768)  z Królewca.

Do wyjątkowych należą dzieła najznakomitszego złotnika polskiego XVIII wieku i jednego   z czołowych europejskich tego czasu, Johanna Gottfrieda Schlaubitza, czynnego  w Gdańsku w latach 1733-1771 oraz prace złotników tworzących pod jego wpływem: ucznia Schlaubitza, Conrada Daniela Lundgrena, czynnego w Gdańsku w latach 1756-1768, braniewskiego i orneckiego złotnika Johanna Zachariasa Kryzewitza działającego w tych miastach w latach 1763-1785 oraz złotnika królewieckiego Philippa Zimmermanna (1763-1801).