Wystawa
Fides-ratio-ars (Wiara-rozum-sztuka)

(…) Kościół ze szczególna troską dbał o to, aby sprzęty liturgiczne godnie i pięknie uświetniały kult (…)

Sprzęty liturgiczne, używane do sprawowania kultu religijnego i będące na wyposażeniu kościołów,  to nie tylko wyroby złotnicze, ale także przedmioty z metalu, drewna i szkła… Niektóre z nich, przeznaczone są do używania nie tylko przez kapłanów, ale także przez służbę liturgiczną.

Jednym z ważniejszych sprzętów wykorzystywanych podczas wielu świąt i obrzędów kościelnych jest kociołek na wodę święconą. Najczęściej kociołki były srebrne, ale wykonywano je także z brązu, cyny czy miedzi. Do kociołka należało też kropidło, którego drewniane elementy uchwytu nieraz łączono bądź dekorowano  srebrem.

Podczas liturgii niezbędne są  także ampułki do napełniania wodą i winem, które najczęściej bywają szklane. Jeśli wykonane są z metalu oznacza się je literami A – (aqua) woda i V (vinum) wino, celem odróżnienia zawartości. Ampułki przenosi się i stawia na tacce, która jest również używana podczas obrzędu do obmywania rąk kapłana. Do lavabo, podczas bardziej uroczystych celebracji, kapłan używa specjalnych naczyń, tzw. lawetarza. Nie zawsze jest on wykonywany ze srebra, podobnie jak kociołek do aspersji. Naczynia  mogą być z innego metalu jednak posrebrzane lub wykonane ze szkła z uchwytami lub ozdobnikami ze srebra. W okresach wcześniejszych lawabo było wykonywane z marmuru, lokowane przy ścianie, w którym zawieszano zbiornik na wodę i czaszę do jej spływu (srebrne, miedziane, cynowe). Z kolei w przedsionkach kościoła umieszczano dla wiernych kropielnice, które najczęściej wykonywano z kamienia (marmuru) lub cyny.

Chrzcielnicę umieszczano w kościołach parafialnych wyłącznie do sakramentu chrztu świętego i lokowano ją w pobliżu prezbiterium lub w samym prezbiterium. Wykonaną ze szlachetnego materiału (we wcześniejszych wiekach z granitu, potem z marmuru, z czasem  z drewna łączonego z cyną) zdobiono ją malarstwem bądź rzeźbą (np. sceną chrztu Pana Jezusa w Jordanie).

Oprócz wody ważną rolę odgrywa w kościele światło, które umieszczano w wielu miejscach   i ze względu na pełnioną funkcję dawano mu inną  oprawę. Do najważniejszych należą:

-  paschał który zwykle umieszcza się przy chrzcielnicy, zapalany podczas obrzędów chrzcielnych. Tylko w okresie wielkanocnym paschał ustawia się w pobliżu ołtarza
-  lichtarze stawiane na ołtarzu, wykonywane ze srebra, ale także z metali nieszlachetnych
-  świeczniki korpusowe z kutego żelaza, mosiądzu lub z metali powlekanych srebrem zawieszane u stropu, jeśli posiadały zamkniętą w koszu świecznika figurę Matki Bożej z Dzieciątkiem nazywano je świecznikami maryjnymi
-  blikiery przyścienne do oświetlania wnętrz, rodzaj oświetlenia popularnego  w baroku, wykonywanego z puklowanych blach mosiężnych, na których umieszczano świece
-   zacheuszki najczęściej z kutego żelaza – rodzaj świeczników zawieszanych na ścianach w miejscu konsekracji kościoła, które zapala się w większe uroczystości,   a szczególnie w uroczystość poświęcenia kościoła
-   wysokie, jednopłomienne  świeczniki  stawiane przy katafalku  w ceremoniach pogrzebowych (srebrne, cynowe, drewniane) w ilości 4 lub 8

-   drewniane świeczniki, ozdobne, noszone w procesjach dekorowane  pod okapnikiem pełnoplastycznymi figurami świętych, czasem do procesji używano lampiony mocowane na wysokich drzewcach, w których umieszczano płonącą świecę

W czasach stosowania świec woskowych, w każdym kościele musiało znajdować się gasidło do świec, które posiadając knot przy czopku gasidła, służyło także do zapalania świec.

Na znak obecności Chrystusa w Najświętszym Sakramencie, zawieszano przed tabernakulum lampkę wieczną, czuwając, aby nigdy nie zgasła. Dawniej wykonywano ją ze srebra, miedzi  i złoconego brązu o kształcie gołębicy, ryby lub ozdobnego kosza. Niejednokrotnie  wykonywano ją z bogato dekorowanych blach srebrnych, ale również z innych metali, (obecnie jest zasilana światłem elektrycznym). Jej stosowanie sięga starożytności, kiedy gliniane lampki oliwne napełniano tłuszczem (głównie oliwą) i oświetlano nimi domy              i świątynie. Zwyczaj palenia lampki w dzień i w nocy przed miejscem przechowywania Najświętszego Sakramentu utrwalił się we wczesnym średniowieczu. Wieczna Lampka gaśnie w Wielki Czwartek, kiedy Chrystus przenoszony jest do kaplicy Przechowania,  a zapala się ją ponownie w czasie liturgii Wigilii Paschalnej.

Trybularz (zwany też kadzielnicą), służy podczas bardziej uroczystych celebracji  do okadzenia  Najświętszego Sakramentu, ołtarza, krzyża, Paschału, Ewangeliarza czy trumny.  Jest to niewielkie, ażurowe  naczynie liturgiczne, umocowane na łańcuszkach i zamykane przykrywką, w którym umieszcza się metalowy koszyczek (kociołek) wypełniony rozżarzonym węglem drzewnym, na które sypie  się kadzidło.  Dodatkiem do kadzielnicy jest niewielkie naczynie do przechowywania kadzidła zwane łódką (navicula) z łyżeczką      do nabierania. Jeśli trybularz i łódka były wykonywane ze srebra często zdobiono je bogato, w późniejszych wiekach ich forma uległa uproszczeniu.

Do sprzętów używanych wyłącznie przez służbę liturgiczną należą dzwony, dzwonki, sygnaturki  i gong, które pojawiły się w liturgii już w XIII wieku, służące do informowania wiernych o rozpoczęciu liturgii (dzwonki zakrystyjne) oraz sygnalizujące  zmiany postawy    w czasie celebracji Eucharystii czy nabożeństwa. Najczęściej wykonywano je z mosiądzu, rzadziej ze spiżu. W okresie Triduum Paschalnego dzwonki były zastępowane przez kołatki, czyli deseczki osadzone na rączce z zamocowanym na zawiasie młotkiem, który uderzając w deseczkę wydaje klekoczący dźwięk.

Istnieją także przedmioty liturgiczne, które są niezbędne do sprawowania Eucharystii czy sakramentów, takie jak naczynka do udzielania sakramentu chrztu świętego, mała  puszka  zwana pyxis do przechowywania komunikantów w bursie czy vasculum, niewielkie naczynie na ogół szklane, w metalowej oprawie, które stoi na ołtarzu obok Tabernakulum, służące     do obmywania palców po udzieleniu Świętej Komunii.