Wystawa
Fides-ratio-ars (Wiara-rozum-sztuka)

We wnętrzach kościołów diecezji warmińskiej nie spotkamy zbyt wielu obiektów ceramicznych, zdarzają się ceramiczne figury świętych, plakiety z przedstawieniami scen religijnych bądź stacje Drogi Krzyżowej, jednak najliczniejszą grupę zabytków ceramicznych obecnych w zakrystiach kościelnych, na plebaniach, w rezydencjach biskupich, klasztorach  stanowią urządzenia grzewcze – zwłaszcza piece kaflowe (rzadziej kominki), spełniające niejednokrotnie nadal swoją funkcję.

W obiektach kościelnych z terenu Archidiecezji Warmińskiej, piec kaflowy – najbardziej uniwersalne  urządzenie  grzewcze, występował przez ponad sześćset lat w różnej postaci  zmieniając swoją formę i styl. Niestety nie zachowały się piece z okresu wcześniejszego niż XVIII wiek. Na szczęście pojedyncze kafle znajdujące się dzisiaj w kolekcjach Muzeum Warmii i Mazur w Olsztynie, Muzeum Mikołaja Kopernika we Fromborku czy zasobach kolegiaty p.w. Najświętszego Zbawiciela i Wszystkich Świętych w Dobrym Mieście dają wyobrażenie o bogactwie i różnorodności pieców ogrzewających pomieszczenia administrowane przez Kościół w okresie od XIV do XVIII wieku.

Piece barokowe popularne od XVII do końca XVIII wieku zwano potocznie gdańskimi, chociaż powstawały w rożnych ośrodkach pomorskich. Składano je z dwu lub trzech kondygnacji o prostopadłościennych skrzyniach, posadowionych przeważnie na snycerskich podstawach, wieńcząc bogato profilowaną koroną, w naczółku której umieszczano datę. W górnych kondygnacjach sytuowano często przesklepione wnęki na przestrzał lub tylko nisze. Kafle takich pieców miały białą polewę, zaś malaturę wykonywano błękitem kobaltowym, zielenią miedziową lub fioletem manganowym. Do dekoracji używano specjalnych szablonów (tzw. sponsów) czerpiąc wzory głównie z grafik niemieckich przedstawiających sceny biblijne, rodzajowe, alegoryczne i pejzaże.

Tego typu barokowe egzemplarze ocalały jeszcze in situ m.in. w zabudowaniach kolegiackich przy kościele p.w. Najświętszego Zbawiciela i Wszystkich Świętych w Dobrym Mieście czy w kapitularzu Warmińskiej Kapituły Katedralnej na Wzgórzu Katedralnym we Fromborku. Niektóre barokowe piece przeniesiono ze swych historycznych miejsc do wnętrz muzealnych (np. do Muzeum Mikołaja. Kopernika we Fromborku, czy do Muzeum Warmii i Mazur w Olsztynie).

Piece z ostatnich około 150 lat (od XIX do połowy XX w.) występują w pomieszczeniach administrowanych przez Kościół jeszcze dość licznie i reprezentują ogromne bogactwo rożnych typów od białych pieców tzw. berlińskich przez wyodrębnione z nich piece z  białych kafli licowych i dużych polichromowanych segmentów kaflowych, po  piece z tradycyjnych kafli płytowych z barwną polewą i reliefowym zdobieniem.

W drugiej ćwierci XIX wieku, w ośrodku berlińskim zaczęły powstawać piece nawiązujące do kla­sy­cyzmu, które stały się tak charakterystyczne i zyskały taką popularność, że jeszcze dzisiaj można zetknąć się z określeniem „piec berliński” czy „kafle berlińskie”.   Przykładem tego typu wzornictwa jest wspaniały zespół pieców z nowego pałacu biskupiego we Fromborku, obejmujący dziesięć białych pieców z lat 1844-1845, będących dziełem znakomitej berlińskiej fabryki Christopha Tobiasa Feilnera, gdzie autorami projektów byli znakomici niemieccy architekci, w  tym także współpracujący z Feilnerem – Karl Friedrich Schinkel.

Z białych, pieców berlińskich wyodrębnił się typ pieca, który upowszechnił się od ostatniej ćwierci XIX przez kolejne pół wieku (do czasów I wojny światowej). Jego bryła składała się z dwóch skrzyń zbudowanych z gładkich kafli o białej polewie oraz z dużych nieszkliwionych, podziałowych elementów kaflowych – poziomych i pionowych, które były zazwyczaj polichromowane. Zależnie od ilości użytych dużych kaflowych segmentów piece te występują w kilku odmianach, a o ich stylu decydowały ornamenty występujące na dużych elementach, nawiązujące do wzorów klasycystycznych, barokowych, renesansowych czy secesyjnych. Obecnie można je spotkać stosunkowo często w budynkach plebani bądź w innych pomieszczeniach kościelnych (np. w nowym pałacu biskupim we Fromborku, plebani parafii św. Jana Ewangelisty i Opatrzności Bożej w Bartągu, plebani parafii św. Kosmy i Damiana w Świątkach, na plebani parafii św. Mikołaja w Sząbruku, plebani  parafii św. Jana Ewangelisty w Ignalinie, plebani parafii Niepokalanego Poczęcia NMP w Orzechowie, plebani parafialnej św. Wawrzyńca w Plutach).

Jednocześnie, w tym samym czasie funkcjonowały piece z tradycyjnych kafli płytowych z barwną polewą i reliefowym zdobieniem, podlegające również obowiązującym modom. W końcu XIX wieku piece te, podobnie jak i inne elementy wyposażenia wnętrz, wykazywały styl secesyjny, ale nawiązywały również do stylów historycznych (modne były szczególnie neorenesansowe i neobarokowe wzory). Jako przykłady tego typu obiektów można przywołać piece z zakrystii kościoła św. Antoniego w Braniewie, plebani parafii św. Jana Ewangelisty w  Bartoszycach, czy w klasztorze Zgromadzenia Sióstr św. Katarzyny Dziewicy i Męczennicy  w Braniewie.

Piece z początku XX wieku (dwie pierwsze dekady) mają już uproszczoną, choć jeszcze wieloskrzyniową bryłę i skromniejszą, najczęściej secesyjną dekorację. Często składano je z gładkich jednobarwnych kafli pokrytych barwnym lub białym szkliwem. Z kolei piece z trzeciej i czwartej dekady XX wieku są już przeważnie jednokondygnacyjne, czasem nawiązują do wcześniejszej ornamentyki, lecz w formie bardziej zgeometryzowanej, odpowiadającej gustom tamtego czasu, wyrazem których było styl art deco. Poza tym charakteryzują się pastelową kolorystyką – delikatnymi odcieniami zieleni, brązu, błękitu.   Ten rodzaj pieców zachował się wyjątkowo licznie, np. w pomieszczeniach Sanktuarium Matki Bożej Pokoju w Stoczku Klasztornym w Izbie Pamięci ku czci Prymasa Tysiąclecia kardynała Stefana Wyszyńskiego, na plebani parafii św. Antoniego w Braniewie, na plebani parafialnej św. Michała Archanioła w Purdzie, w pomieszczeniu zakrystii parafii św. Stanisława Biskupa Męczennika we Franknowie, na plebani parafii św. Mikołaja w Sętalu czy plebani parafialnej św. Katarzyny  w Cerkiewniku.