Wystawa
Fides-ratio-ars (Wiara-rozum-sztuka)

Biblioteka Warmińskiego Seminarium Duchownego „Hosianum” w Olsztynie sięga swoimi początkami 1565 roku. Wtedy w Braniewie zostało powołane do życia przez kard. Stanisława Hozjusza kolegium jezuickie, które zajęło się m.in. kształceniem przyszłych duchownych.   Po burzliwej historii związanej z grabieżą dokonaną przez Szwedów w XVII wieku oraz   z wojnami światowymi w XX wieku, w 1949 roku biblioteka wznowiła swą działalność        w Olsztynie. W jej zbiorach znalazły się wszystkie inkunabuły i stare druki z terenu diecezji warmińskiej (ok. 10 tys.).

Na wystawie zostały wyeksponowane cztery reprezentacyjne druki z XV i XVI wieku. Wśród nich są: dzieła teologiczne z XV i XVI wieku, mszał biskupa Łukasza Watzenrode z końca XV wieku, dzieła prawnicze z XV wieku oraz sztandarowe dzieło historyczne autorstwa biskupa warmińskiego Marcina Kromera (Polonia). Niektóre księgi to dzieła współoprawne, zawierające kilka lub nawet kilkanaście mniejszych traktatów. Księgi w tamtych czasach były bardzo drogie. Kosztowne było także wykonanie ich opraw, więc z oszczędności mniejsze dzieła często oprawiano wspólnie, szczególnie jeśli dotyczyły tej samej dziedziny.

Inc. 145,1 adl.: Pseudo-Hieronymus: Vitae sanctorum partum, sive Vitas partum, Nürnberg, Antonius Koberger, 5 IV 1483, 2⁰
Inc. 145,2 adl.: Henricus Institoris OP: Sanctae Romanae Ecclesiae fidei defensionis clipeus adversus Waldensium seu Pickardorum haeresim, Olomouc, Conradus Baumgarten, 1501, 2⁰

Oprawa woluminu pochodzi z XVI wieku. Jest to deska obciągnięta brązową skórą ze ślepymi wytłokami i datą „1528” oraz inicjałami „G.S.”. Na górnej okładzinie znajdują się tłoki z owocem granatu i kwiatonami oraz wici roślinne wykonane radełkiem, rozety i małe kwiaty. Dolna okładzina zawiera tłoki przedstawiające rozety, kwiatony, smoka i pelikana. Jest to przykład oprawy renesansowej. Zachowała się jedna zapinka, druga została urwana, pozostała po niej jedynie klamra. Wyklejka górnej okładziny pochodzi z jednostronicowego kalendarza z przełomu XV i XVI wieku. W grzbiecie znajdują się skrawki pergaminowego rękopisu łacińskiego z XIII wieku.

Na wystawie wyeksponowany został efektowny inicjał kolorowany ręcznie, ozdobiony podobizną św. Hieronima i wiciami roślinnymi. Przedstawienia św. Hieronima były bardzo popularne w tradycji zachodniej. W tym przypadku jest on przedstawiony jako kardynał i ojciec Kościoła z księgą (Pismem świętym) w ręku. Towarzyszy mu oswojony lew nawiązujący do legendy o wyjęciu przez świętego ciernia z łapy zwierzęcia.

Karty zostały przycięte do potrzeb oprawy, dlatego też motywy zdobnicze nie są kompletne. W tekście znajdują się podkreślenia i nieliczne łacińskie glosy marginalne. Księga pochodzi z Biblioteki Kolegiaty w Dobrym Mieście.

Inc. 188,1 adl.: Ludovicus Pontanus: Singularia utriusque iuris. – Matthaeus de Mathasilanis: Singularia dicta. Cum Repertorio Matthaei Barlasina, Venezia, Andreas de Bonetis, 26 I 1485/6, 2⁰
Inc. 188,2 adl.: Bartholomaeus Cepolla: De servitutibus urbanorum et rusticorum praediorum; Cautelae; De simulation contractuum, P. I-IV, Venezia, Philippus Pincius, I) 13 VIII 1498, II) 15 IX 1498, III) 8 X 1498, IV) 17 X 1498, 2⁰
Inc. 188,3 adl.: Ioannes de Montibus Crispus: Institutionum tituli de haeredibus (III,1) et de gradibus (III,6) repetitio, Venezia, Ioannes Hamman, 19 X 1490, 2⁰
Inc. 188,4 adl.: Ioannes de Montibus Crispus: Termini omnium actionum cum arbore, Venezia, Ioannes Hamman, 8 X 1490, 2⁰
Inc. 188,5 adl.: Ludovicus de Sardis: Tractatus de legitimatione, Brescia, Angelus Britannicus, 14 III 1499, 2⁰
Inc. 188,6 adl.: Ioannes Baptista de Caccialupis: De modo studendi et vita doctorum; Contrarietates Bartoli de Saxoferrato. – Matthaeus de Mathasilanis: De electione opinionum, Bologna, Benedictus Hectoris Faelli, 3 et 4 VII 1493, 2⁰
Inc. 188,7 adl.: Franciscus Curtius: Tractatus monetarum, Pavia, [Michael de Garaldis], 14 X 1497, 2⁰
Inc. 188,8 adl.: Petrus Ancharano: Super imprestitis montis novi, [Venezia, Bernardinus Benalius, a 1499/1500], 2⁰
Inc. 188,9 adl.: Ioannes Baptista de Caccialupis: De debitoribus suspectis et fugitivis; De pacis, [Pavia, Franciscus de Nebiis, ca 1499/1500], 2⁰
Inc. 188,10 adl.: Franciscus Brunus: De indiciis et tortura, [Pavia, Leonardus Gerla, ca 1497], 2⁰
Inc. 188,11 adl.: Bartholomaeus Socinus: Super secunda parte Infortiati, Milano, Uldericus Scinzenzeler, 17 XI 1492, 2⁰
Inc. 188,12 adl.: Marianus Socinus: Repetitio super notabili c. ad audientiam de homicidio, Pavia, Franciscus de Guaschis pro Ioanne de Legnano, 7 VII 1498, 2⁰

Księga składa się z dwunastu druków współoprawnych z dziedziny prawa i ekonomii. Ich autorami są włoscy prawnicy z okresu późnego średniowiecza.

Na wystawie wyeksponowana została kolorowana ręcznie rycina drzewa genealogicznego  z przedstawieniem figuralnym, znajdująca się na 192 karcie, w dziele: Inc. 188,3 adl.: Ioannes de Montibus Crispus: Institutionum tituli de haeredibus et de gradibus  repetitio, Venezia 1490. Inna rycina drzewa genealogicznego znajduje się na 195 karcie. Jednak nie zawiera przedstawienia figuralnego. Obie ryciny przedstawiają sposób wyliczania stopni pokrewieństwa.

Oprawa księgi pochodzi z XV wieku. Są to deski dębowe obciągnięte brązową skórą cielęcą ozdobioną ślepymi tłoczeniami przedstawiające owoc granatu z kwiatonem, kwiaty i orła pruskiego. Widoczne są resztki klamer. Obcięcia kart są barwione na żółto. Na obcięciach kart u dołu znajduje się skrócony opis dzieł. W tekście znajdują się nieliczne glosy marginalne.

Księga pochodzi z Warmińskiego Archiwum Biskupiego we Fromborku. Została poddana pracom restauratorsko-konserwatorskim w 2007 roku. Ponad 100 ostatnich kart było poważnie zniszczonych przez tzw. puszystą destrukcję. Nastąpiła ona pod wpływem zalania książki, czego efektem był silny atak i rozległe zniszczenia mikrobiologiczne oprawy i kart. Papier był bardzo osłabiony, pudrował się i kruszył. Skóra oprawy była zdegradowana mikrobiologicznie, szczególnie na dolnej okładzinie.

Inc. 229: Missale Warmiense, Strasbourg, Fridericus [Ruch de] Dumbach, 1497, 2⁰.

Biblioteka „Hosianum” posiada aż sześć egzemplarzy tego dzieła. Nazywany jest mszałem Łukasza Watzenrode (1447-1512, biskup warmiński 1489-1512), ponieważ ten biskup wprowadził go jako obowiązujący w diecezji warmińskiej.

Na wystawie został wyeksponowany druk, w którym znajduje się drzeworytowa, kolorowana ręcznie scena Ukrzyżowania oraz srebrzony inicjał „T” rozpoczynający kanon.

W tekście widoczne są glosy marginalne i poprawki w tekście, w tym jedna sporządzona prawdopodobnie ręką biskupa Marcina Kromera (karta czwarta od końca).

Oprawa dzieła jest przykładem renesansowej oprawy z XVI wieku. Na górnej okładzinie znajdują się rozety i inne motywy kwiatowe, a także banderola, prawdopodobnie  z nazwiskiem introligatora. Dolna okładzina jest uboższa, zdobiona tłokami z motywami kwiatowymi oraz smokiem, a także z wstęgą z nazwiskiem introligatora. Skóra jest uszkodzona. Widoczne są ubytki i przedarcia. Zapinki zostały urwane, ale zachowały się oryginalne klamry  Wolumin posiada znaki proweniencyjne Biblioteki Kapituły Warmińskiej we Fromborku.

Sd 596: Marcin Kromer: Polonia, Köln, Officina Birckmannica sumptibus Arnoldi Mylii, 1589, 20

Marcin Kromer (1512-1589, biskup warmiński w latach 1569-1589) wszedł na stałe do literatury polskiej jako wybitny pisarz łacińsko-polski, szczególnie w dziedzinie teologii i historii. Jego najważniejszym dziełem jest Polonia opisująca dzieje Polski od początku do 1506 roku. Dzięki temu dziełu Kromer zyskał sławę historyka narodowego. Jego pracę docenił król Stefan Batory. Z inicjatywy króla sejm warszawski w 1580 roku publicznie złożył Kromerowi podziękowanie za jego historię.

Biskup Marcin Kromer zakończył swoje pracowite życie w 1589 roku w Lidzbarku, a pochowany został w katedrze fromborskiej.

Prezentowany druk posiada wpisy proweniencyjne Biblioteki Kolegiackiej w Dobrym Mieście. Na początku dzieła znajdują się dedykacje autora. Na uwagę zasługuje przede wszystkim dedykacja królowi Stefanowi Batoremu.

Renesansowa oprawa pochodzi z XVI wieku. Są to deski obciągnięte brązową skórą. Zachowała się jedna zapinka, druga została urwana. Skóra jest zdobiona ślepymi wytłokami liniowymi, plecionkowymi, roślinnymi i postaciowymi. Część z nich jest złocona. Na górnej okładzinie znajduje się plakieta przedstawiająca króla Dawida, z napisem: „DOMINE NE IN FVRORE TVO ARGVAS ME NEQVE IN IRA TVA CORRIPIAS ME” (Ps 6,2; 37,2). Na dolnej okładzinie zdobienia zostały wyciśnięte radełkiem, w tym także tzw. radełkiem jagiellońskim. Zawierają postacie: św. Piotra, z napisem: „TV ES PETRVS” (Mt 16,18), św. Pawła, z napisem: „APPARVIT BENIGNITAS” (Tt 3,4), św. Jana Chrzciciela, z napisem: „ECCE AGNVS DEI” (J 1,29), Chrystusa Pantokratora, z napisem: „DATA EST MIHI OMNIS” (Mt 28,18). Radełka jagiellońskie, popularne w XVI wieku, odciskały dekoracje przedstawiające popiersia członków rodziny królewskiej Jagiellonów: obu Zygmuntów, Bony i Katarzyny Habsburżanki. W tym przypadku są to postacie: KATERINA SVECIE, SIGISMVNDVS AVGVSTVS, BONA REGINA, STEFANVS REX. Na obcięciu kart dzieła znajduje się napis: „Cronica Cromeri”.