z kolekcji Kazimierza Mazurka
Wystawa udostępniana w Wieży Kopernika na Wzgórzu Katedralnym
w lipcu – sierpniu 2005 r.
Wystawa prezentowała meteoryty oraz skały powstałe na skutek ich spadku: tektyty, impakty.
Wszystkie eksponaty pochodziły ze zbiorów Kazimierza Mazurka z Gliwic,
posiadacza największej prywatnej kolekcji meteorytów w Polsce.
METEORYTY TEKTYTY IMPAKTYTY
Z KOLEKCJI KAZIMIERZA MAZURKA
METEORYTY – fragmenty planetoid, Marsa lub Księżyca, które spadły na Ziemię.
TEKTYTY – prawdopodobnie fragmenty ziemskich skał całkowicie stopione i wyrzucone z miejsca uderzenia ogromnego meteorytu na odległość kilkuset kilometrów.
IMPAKTYTY – fragmenty ziemskich skał zgruchotanych i przeobrażonych uderzeniem ogromnego meteorytu, po którym powstał krater o średnicy kilkudziesięciu kilometrów.
METEORYTY KAMIENNE
CHONDRYTY
Eksponaty: Allende CV3, Saratov L4, Murchison CM2, Juanita de Angeles M5, Tuxtuac LL5, El Hammami H5, Mt. Tazerzait L5, Sahara EH3.
Chondryty składają się z okrągłych ziarenek – chondr, między którymi są okruchy metalicznego żelaza z niklem i siarczku żelaza. Wszystkie te chondry i okruchy mają około 4,5 miliarda lat – prawie tyle, ile istnieje Układ Słoneczny.
Chondryty są fragmentami planetoid krążących między Marsem a Jowiszem.
Chondryty węgliste pochodzą z planetoid krążących bliżej Jowisza.
Chondryty zwyczajne pochodzą z planetoid krążących bliżej Marsa.
Chondryty enstatytowe pochodzą z planetoid krążących najbliżej Marsa.
Z takiej materii prawdopodobnie zlepiła się nasza Ziemia.
METEORYTY KAMIENNE
ACHONDRYTY
Eksponaty: Camel Donga, Millbillillie (eukryty), Mt. Egerton, PenaBlanca Spring )aubryty), Johstown (diogenit), Zagani (marsjański), DAG 400 (księżycowy).
Achondryty są najbardziej podobne do ziemskich skał. Pochodzą z Marsa, Księżyca, planetoidy 4 Westa i innych większych planetoid.
Diogenit Bilanga z planetoidy 4 Westa.
Achondryt Calcalong Creek z Księżyca.
Shergottyt Los Angeles 001 z Marsa
Tak przypuszczalnie wygląda planetoida 4 Westa, z której pochodzą meteoryty Camel Donga, Johnstown i Millbillillie.
METEORYTY ŻELAZNO-KAMIENNE
Eksponaty: Brenham, Imilac, Hukhitta (pallasyty), Vaca Muerta (mezosyderyt).
Pallasyty – przypuszczalnie pochodzą z warstwy granicznej między żelaznym jądrem, a oliwinowym płaszczem rozbitej planetoidy podobnej do 4 Westa. Nazwa pochodzi od nazwiska Piotra Simona Pallasa, który odkrył pierwszy taki meteoryt.
Jędrzej Śniadecki z Uniwersytetu Wileńskiego badał pallasyt znaleziony w 1810 roku w dobrach hrabiego Rokickiego. Od tego czasu znaleziono wiele innych okazów tego pallasytu, który otrzymał nazwę Brahin i dziś należy do białoruskich meteorytów.
Mezosyderyty – scementowany gruz skalny po katastrofalnym zderzeniu planetoid podobnych do 4 Westa.
Uczeń Śniadeckiego, Ignacy Domeyko, pierwszy zbadał mezosyderyt znaleziony w 1861 r. na Pustyni Atacama w Chile i nadał mu nazwę Vaca Muerta. Od tego czasu znaleziono setki fragmentów tego meteorytu.
Na pustynię Atacama spadły także pallasyty Imilac, również znajdowane przez Domeykę.
METEORYTY ŻELAZNE
Eksponaty: Sikhote-Alin IIB, Canyon Diablo IA, Cape York IIIAB, North Chile IIA, Boxhole IIIAB, Morasko IA, Gibeon IVA.
Pochodzą z żelaznych jąder rozbitych planetoid podobnych do 4 Westa lub z fragmentów planetoid chondrytowych przetopionych podczas zderzeń.
Figury Widmanstättena. Stają się widoczne po wytrawieniu powierzchni przekroju większości meteorytów żelaznych rozcieńczonym kwasem azotowym.
Meteoryty Canyon Diablo znajdowane są wokół krateru ośrednicy 1200 m. w Arizonie, w USA.
Meteoryty Cape York znaleziono w lodach Grenlandii. Eskimosi wykorzystywali to kosmiczne żelazo do wyrobu narzędzi. Największy okaz, ważący 31 ton, przewieziono do muzeum w Nowym Jorku.
POLSKIE METEORYTY
Eksponaty: Meteorytżelazny MORASKO – oktaedryt gruboziarnisty IA. Deszcz meteorytów spadł przypuszczalnie około 5000 lat temu. Pierwszy okaz znaleziono w 1914 r.
Meteoryt żelazny SEELÄSGEN (PRZEŁAZY) – oktaedryt gruboziarnisty IA znaleziony w 1847 r. Prawdopodobnie pochodzi z deszczu meteorytów Morasko.
Meteoryt kamienny PUŁTUSK – chondryt zwyczajny H5. 30 stycznia 1868 r., po przelocie jasnego bolidu widocznego w całej Polsce, na wioski na wschód od Pułtuska spadł deszcz prawie 100 tysięcy przeważnie małych kamyków.
Meteoryt żelazno-kamienny ŁOWICZ – mezosyderyt. Krótko po północy 12 marca 1935 r., po przelocie jasnego bolidu, spadły z nieba kamienie na wioski na południe od Łowicza. Znaleziono kilkadziesiąt okazów.
Meteoryt kamienny ZAKŁODZIE – anomalny meteoryt enstatytowy. We wrześniu 1998 r. znaleziono jeden kamień w okolicy, nad którą zakończył się lot jasnego bolidu 21 kwietnia 1897 r.
Meteoryt kamienny BASZKÓWKA – chondryt zwyczajny L5. W słoneczne popołudnie 25 sierpnia 1994 r. usłyszano głośny świst, po czym spadł z nieba jeden kamień.
DESZCZE METEORYTÓW KAMIENNYCH
Eksponaty: Pułtusk, Mbale, Jilin, Gao, Holbrook, Allende, Tatahouine.
Przedzierając się przez ziemską atmosferę większe bryły często kruszą się i spadają jako deszcz kamyków. Rekordowy deszcz spadł w okolicy Pułtuska 30 stycznia 1868 r. Ocenia się,że mogło tam spaść nawet 100 tys. kamieni.
Duży deszcz takich samych meteorytów, jak pod Pułtuskiem, spadł koło miasta Jilin w Chinach 8 marca 1976 r. Spadająca bryła nie rozkruszyła się całkowicie i pozostałe dwie tony wbiły się w ziemię na głębokość 6 m. Reszta spadła w postaci kamiennego deszczu.
Deszcz chondrytów węglistych spadł 8 lutego 1969 r. na wioskę Pueblito de Allende i jej okolice w Meksyku. Zebrano tysiące kamyków.
Deszcz wyjątkowo małych meteorytów spadł 19 lipca 1912 r. w miasteczku Holbrook, w Arizonie, w USA. Duże czerwone mrówki zawlokły wiele maleńkich meteorytów do mrowisk, skąd wydostawano je przy pomocy magnesu.
DESZCZE METEORYTÓW ŻELAZNYCH
Eksponaty: Sikhote-Alin, Morasko, Gibeon.
Bryły żelaza często składają się ze słabo spojonych fragmentów i także rozpadają się na kawałki pod ciśnieniem oporu powietrza.
Największy obserwowany deszcz żelaza spadł 12 lutego 1947 r. na góry Sichote-Alin na dalekim wschodzie Rosji.
Pozostałości ogromnego prehistorycznego deszczu meteorytów żelaznych, nazwanych Gibeon, znaleziono na pustyniach Namibi i Kalahari na południu Afryki.
W Polsce deszcz żelaznych meteorytów spadł około 5000 lat temu w okolicy dzisiejszego Poznania.
TEKTYTY
Eksponaty: Bediazyt, Australit, Wełtawity, Indochinity, Ryzality.
Większość uczonych uważa,że tektyty są zakrzepłymi kawałkami ziemskich skał całkowicie stopionych wskutek uderzenia ogromnego meteorytu.
Mniejszość przypuszcza,że tektyty są zakrzepłymi kawałkami lawy wyrzucanej z wulkanów księżycowych.
Obszar występowania tektytów:
1. Wełtawity, 2. Indochinity, Ryzality, Filipinity, Australity, 3. Iworyty, 4. Bediazyty i Georgiaity, 5. Irgizyty.
IMPAKTY
Eksponaty: Suevit z krateru Ries, skały ze struktury Sudbury, brekcja z Rochechouart.
Fragmenty ziemskich skał zgruchotanych i czasem częściowo stopionych uderzeniami ogromnych meteorytów.
14 milionów lat temu nieduża planetoida spadła na obszar dzisiejszych Niemiec wytwarzając krater Ries o średnicy 25 km. Przypuszczalnie fragmenty stopionych uderzeniem skał spadły na teren dzisiejszych Czech jako tektyty. Z bloków kamiennych wyciętych ze skał przeobrażonych uderzeniem zbudowany jest kościół w leżącym w kraterze miasteczku Nördlingen.