MIKOŁAJ KOPERNIK WE WSPÓŁCZESNYM MALARSTWIE I GRAFICE OKOLICZNOŚCIOWEJ

Postać Mikołaja Kopernika przez 500 lat była intrygująca zarówno dla badaczy nauk ścisłych i historyków, jak i artystów. Zwłaszcza rocznice związane z datę narodzin oraz publikacji De revolutionibus, 400-lecia i 500-lecia, stwarzały okazję i dawały żywą zachętę do upamiętniania osoby tego najbardziej znanego na świecie astronoma i jego dzieła. Niemal wszystkie państwa uczciły to wydarzenie poprzez wydanie publikacji, organizowanie sympozjów i wystawianie Mikołajowi Kopernikowi pomników. Z tej okazji organizowano konkursy plastyczne zakończone wieńczącą artystyczne dokonania wystawą, które zaspakajały zapotrzebowanie na wizerunek uczonego, a równocześnie powstawało wiele, nieraz wybitnych dzieł sztuki z potrzeby serca, inspirowanych biografią i dziełem uczonego. Uczestnictwo w konkursie było niekiedy punktem wyjścia od którego zaczynała się znajomość z Kopernikiem i Kosmosem, powstawały wówczas kompozycje portretowe i abstrakcyjne obrazy nieba.

Uroczystości związane z tym jubileuszem były okazją do pełnej restauracji Wzgórza Katedralnego, odbudowy dawnego pałacu biskupiego z przeznaczeniem na Muzeum Mikołaja Kopernika. Pozyskane nowe miejsce ekspozycyjne w dużej mierze przeznaczono na prezentację współczesnych rzeźb, obrazów i grafik. We Fromborku przez kilka następnych lat odbywały się malarskie plenery „Kopernik – Kosmos”. Część fromborskiej kolekcji sztuki współczesnej to owoc twórczości plenerowej. Najsławniejszy fromborski kanonik na obrazach jest ukazywany jako badacz kalendarza i kosmosu, lekarz i obrońca Olsztyna, człowiek oddany studiom, Warmii i jej interesom, a także szczery poddany króla polskiego. Postać Kopernika była fascynująca dla wszystkich.

W zbiorach muzealnych znajdują się kopie najwcześniejszych portretów uczonego i oryginalnych dawnych grafik, które dają początek galerii dzieł współczesnych poświęconych Mikołajowi Kopernikowie. Znaczna część tej kolekcji pochodzi z lat siedemdziesiątych wieku XX. By osiągnąć rozpoznawalność wizerunku sławnego kanonika z Fromborka najczęściej sięgano do tzw. portretu toruńskiego lub drzeworytu Tobiasza Stimmera z roku 1584. Współczesne interpretacje, często włączają nowe atrybuty i wątki: horoskop (praca Tadeusza Kuduka), farby, znaczek Solidarności (Jan Lewdorowicz), ślimak z okresu stanu wojennego (Zbigniew Janeczek), motywy antyczne (Jacek Żuławski), podróże w Kosmos (obrazy z konkursu Kopernik -Kosmos), zazwyczaj dążą do konfrontacji z dawnym malarstwem lub ujmują dzieło w nowoczesną formę plastyczną, podkreślającą rytmy i kolor, tworzą znak „ikonę” Kopernika (obraz Lecha Okołowa). Zbiory malarstwa i rysunku posiadają również sceny historyczne (obrona Olsztyna), obyczajowe (Kopernik jako administrator Hieronima Skurpskiego), biograficzny cykl gwaszy Jana M. Szancera i nastrojowe nokturny pędzla Marzanny Wróblewskiej. Wyjątkowym zabytkiem jest szkicownik Ryszarda Wojciechowskiego, rzeźbiarza i twórcy uprawiającego również malarstwo monumentalne. Wśród kilkuset rysunkowych projektów rzeźb i medali znajdują się również swobodne szkice związane z Mikołajem Kopernikiem.

Grafika współczesna najobszerniej wypowiedziała się na tematy kopernikańskie w dziełach inspirowanych Kosmosem, gdzie postać Kopernika pojawia się najczęściej tylko symbolicznie w konfrontacji z abstrakcyjną formą wypowiedzi.

Elżbieta Topolnicka-Niemcewicz

Hieronim Skurpski, Mikołaj Kopernik, rysunek sepią, 1952 r., 22 x 16 cm	Zbigniew Janeczek, Mikołaj Kopernik, 1983 r., akwaforta/akwatinta, 10 x 6 cm
Maria Łoś, Mikołaj Kopernik, drzeworyt 1953 r., 21 x 15 cm	Lewdorowicz Jan, Kopernik, 1981 r., ol./pł., 60 x 50 cm
Jonscher Barbara, Kopernik, 1972 r., ol/pł., 120 x 80 cm	Okołów Lech, Figura Kosmiczna, 1972 r., akr/pł., 155 x 172 cm
Dębski Zbigniew, Kopernik-Kosmos, 1972 r., ol/pł., 100 x 100 cm	Kuduk Tadeusz, XXX-1-79, 1979 r., ol/pł., 80 x 80 cm
Hieronim Skurpski, Kopernik przy pracy, rysunek tuszem, 1952 r., 21 x 15 cm	Kierska Ewa, De revolutionibus, 1974 r., ol/pł, 61 x 50 cm
Maria Romańska , Dzień, Wieczór, Noc (tryptyk), 1979,ol/pł., 100 x 75 cm x 3