Wystawa udostępniona od 8 lipca 2010 r. w głównym budynku muzeum, (dawnym pałacu biskupim) na Wzgórzu Katedralnym we Fromborku, została przygotowana w związku z 700 rocznicą nadania praw miejskich Fromborkowi.
Ponieważ czyny ludzkie z upływem czasu często przechodzą w niepamięć lub ulegają zniekształceniu, przeto uważamy za rzecz konieczną i bardzo użyteczną, aby na piśmie w obecności świadków utrwalić to, co godne jest zachowania. Przeto my, biskup Eberhard z Nysy (… ) czynimy jawnym wszem i wobec, teraz i w przyszłości, za radą i zgodą kapituły, nadajemy i udzielamy (…) miastu pełnię praw lubeckich. Aby to wszystko, za zgodą kapituły, postanowione dla pożytku naszej ziemi, przetrwało nienaruszone i nabrało wieczystej mocy, kazaliśmy spisać i opieczętować pieczęcią naszą i kapituły oraz odnotować świadków i wielu innych mężów godnych wiary, których imiona nie zostały tu zapisane.
Załączony cytat jest fragmentem aktu nadania, spisanym przez fromborskiego proboszcza Piotra, a dotyczy założenia Braniewa. Dokumenty lokacyjne Fromborka nie zachowały się, ale treści zapisywane w tych aktach były podobne, bo jedynie Frombork i Braniewo zostały założone na prawie lubeckim.
Nazwa miasta, lokowanego w dniu 8 lipca w 1310 r., została przyjęta od Najświętszej Marii Panny, patronki katedry. Osadnicy niemieccy nazywali je Frauenburg, a kanonicy warmińscy w swoich dokumentach pisali o nim Castrum Dominae Nostrae – Gród Naszej Pani. Po zakończeniu II wojny światowej, miasto nazwano Frombork. Od 1320 do 1772 roku miasto pozostawało pod władzą kapituły, a od roku 1772 – urzędu pruskiego. Warownia katedralna, otoczona pierścieniem murów funkcjonowała niezależnie i aż do 1926 roku wzgórze i miasto stanowiły odrębne jednostki administracyjne. W odróżnieniu od Wzgórza Katedralnego, w mieście nigdy nie było tu murowanych umocnień obronnych, a jedynie bramy miejskie: od zachodu tzw. młyńska, a od wschodu ? kowalska. Pewne zabezpieczenie stanowiły wały ziemne i palisady. W czasie zagrożeń wojennych ludność miasteczka znajdowała schronienie na Wzgórzu Katedralnym
Wystawa obejmuje kilka działów, które miały znaczenie w historii rozwoju miasta. Dotyczy to zarówno powstających tu obiektów, rozwijających się rzemiosł i życia gospodarczego, ale także kolejnych odbudów zniszczeń, powstałych na skutek wojen na przestrzeni wieków.
Ważnym obiektem w historycznej zabudowie miasta jest zachowana wieża wodna, która w połączeniu z kanałem i wodociągiem stanowiła wybitne osiągnięcie inżynierii hydrotechnicznej XVI w. Po stronie północnej miasteczka do XVII w. stała baszta żeglarska (zniszczona w czasie wojen szwedzkich i odbudowana dopiero w latach 80. XX w), a na przedmieściu wschodnim leprozorium św. Jerzego i zachowany do dziś zespół szpitala św. Ducha z kaplicą św. Anny.
1. Wodociąg i kanał Kopernika
Pierwsze wzmianki o kanale o długości 4976 m, prowadzącym od rzeki Baudy, pochodzą z 1427 r. Kanał służył mieszkańcom przez wieki jako źródło energii i wody do picia. Obecnie kanał – zwany potocznie kanałem Kopernika – nie funkcjonuje. W 1571 r. nad korytem kanału zbudowano wieżę wodną, w której mieściło się urządzenie czerpakowe Podnoszona nim woda rozprowadzana była na Wzgórze Katedralne i do domów kanoników. Budowa trwała rok i był to drugi taki wodociąg w Europie. Pierwszy tego typu powstał w 1548 r. w Augsburgu.
2. Kościół farny św. Mikołaja
Ludność zamieszkująca we Fromborku miała swój kościół parafialny pw. św. Mikołaja, wybudowany w poł. XIV w.. Katedra na wzgórzu przeznaczona była na ważniejsze uroczystości z udziałem biskupa i do spełniania służby Bożej kanoników. Po zniszczeniach w 1945 r., ocalały tylko mury obwodowe i w latach 1972-1973, wykorzystując ocalałe ściany, dobudowano dach i umieszczono w wnętrzu kotłownię miejską, która funkcjonowała do 2002r.
3. Zabytki kultury materialnej przekazujące wiedzą o życiu codziennym miasteczka.
Badania archeologiczne prowadzone od 1958 do 1982 r. na terenie miasta, Wzgórza Katedralnego i zespołu szpitala św. Ducha, umożliwiły pozyskanie cennego materiału archeologicznego, w postaci naczyń glinianych, fajansowych i kamionkowych, który w przeszłości służyły mieszkańcom do przechowywania zapasów żywności, a także jako naczynia stołowe do codziennego użytku. Z prac archeologicznych pochodzą także zabytki, mówiące o istniejących rzemiosłach w mieście: młynarzy, rogowników, szewców, krawców, kowali i browarników.
4. Rozwój różnych dziedzin życia od końca XIX w.
W związku z rozwojem miast od połowy XIX w. we Fromborku powstały nowe inwestycje; zaczął rozwijać się ruch turystyczny spowodowany zainteresowaniem historią, ale przede wszystkim osobą Mikołaja Kopernika, który żył i pracował w miasteczku ponad 30 lat. Potrzeba zapewnienia pełnej obsługi turystom była przyczyną powstawania w miasteczku wielu hoteli, schroniska młodzieżowego, a także restauracji i sklepów. Hotelarze, chcący zachęcić turystów reklamowali swoje usługi w gazetach, książkach telefonicznych: Odwiedzający katedrę najmilej widziani. Dobrze przygotowane pokoje dla przyjezdnych, umiarkowane ceny, znane wina, wypróbowane piwa i wyborna kuchnia.
Na wystawie poświęcono także wiele miejsca na przedstawienie rozwoju poczty w miasteczku. Prezentowany zbiór pocztówek świadczy nie tylko o rozwoju i przekształceniach form korespondencji, ale także pokazuje widoki miasteczka od końca XIX do połowy XX w.
5. Przedstawienie miasta w ikonografii:
Rozwój, historię i widoki miasteczka z ostatniego stulecia można zobaczyć nie tylko na kartkach pocztowych, ale również na zamieszczonych na wystawie dziełach sztuki: w grafice, malarstwie i rysunku. Informację o wojnach i kolejnych odbudowach miasteczka pokazano na jednej z wielu plansz, a ostatnie zniszczenia miasta podczas II wojny światowej dodatkowo zilustrowano zdjęciami. Czas odbudowy miasta ze zniszczeń zilustrowano przedmiotami i dokumentami zajmującymi dwie gabloty. W jednej z nich zgromadzono zabytki wydobyte z gruzowisk czy tez pozyskane z domów dawnych mieszkańców, a w kolejnej gablocie przedstawiono historię prowadzonej kilka lat akcji, pod nazwą Operacja 1001 Frombork, w której brało udział wiele tysięcy harcerzy.
Wystawę ubogacają zabytki, które stanowiły pierwotne wyposażenie sali ekspozycyjnej. Należy do nich grupa witraży z 1907 r, pochodzących z przedwojennego budynku starostwa w Braniewie, na których przedstawione zostały widoki miast warmińskich (Ornety, Fromborka i Pieniężna), a także dwa barokowe piece kaflowe. Wokół jednego z nich zaaranżowano wnętrze, gdzie ustawiono sprzęty, jakie mogły znajdować się na pocz. XX w. pomieszczeniach urzędowych. Oprócz mebli i przedmiotów rzemiosła artystycznego, na stole-biurku prezentowane jest popiersie M. Kopernika, są także gazety codzienne (z lat 1923-1944) z artykułami poświęconymi Fromborkowi i Kopernikowi jak również rachunki firm i rzemieślników działających we Fromborku w I poł. XX w.
6. Przedstawienie wydarzeń w mieście.
Nie wszystkie wydarzenia można zilustrować zabytkami. Historię miasta przedstawiono w formie kalendarium, a wydarzenia związane z odwiedzaniem miasteczka przez monarchów, głowy państw i przywódców dodatkowo ilustrowano zdjęciami, natomiast dzieje i przekształcenia herbu miasta, również ilustrowane, zajmują niewielka przestrzeń w jednej z gablot.
Jagoda Semków
Fragmenty wystawy