European project WorldView Network – CULTURE 2000
Kultura 2000 to nazwa programu Unii Europejskiej wspierającego działalność kulturalną. W styczniu 2001 r. został on otwarty dla instytucji z państw kandydujących do Unii.
Muzeum Mikołaja Kopernika we Fromborku jako pierwsza instytucja kulturalna w Polsce uzyskało środki finansowe z Unii Europejskiej w ramach programu KULTURA 2000. Jest to program wspierający działalność kulturalną. 25 stycznia 2001 został on otwarty dla krajów stowarzyszonych – w tym dla Polski. Zgodnie z nim Komisja Europejska przyznała trzyletnie dofinansowanie współpracującym ze sobą instytucjom muzealnym ze Szwecji, Włoch, Wielkiej Brytanii, Czech i Polski. Muzea te zajmują się dziedzictwem pozostawionym przez pięciu uczonych: Mikołaja Kopernika, Tycho de Brahe, Jana Keplera, Galileusza i Izaaka Newtona.
Uczeni ci położyli podwaliny pod współczesny obraz świata. Do XVII w. pogląd na budowę świata oparty był na ideach starożytnych filozofów, przede wszystkim Arystotelesa. Panowało przekonanie, że Ziemia jest centrum Wszechświata, a Słońce i planety krążą wokół niej, gwiazdy zaś stanowią rozciągającą się nad planetami sferę stałą. Kopernik formułując teorię heliocentryczną, burzył panujące poglądy i spowodował, że każdy uczony musiał się o niej wypowiedzieć. Tycho de Brahe obserwował w 1572 r. gwiazdę supernową i stwierdził, że uważana za stałą strefa gwiazd również podlega zmianom. Kepler sformułował trzy prawa dotyczące ruchu planet, opierając się między innymi na obserwacjach Brahe’go. Galileusz jako pierwszy zaobserwował księżyce Jowisza i plamy na Słońcu. W końcu Newton odkrył prawo grawitacji, wyjaśniające wiele zjawisk zachodzących na Ziemi i we Wszechświecie. Opisani uczeni studiowali na różnych uniwersytetach, pracowali w różnych krajach.
Miejsca, gdzie znajdują się pamiątki po nich zalicza się do interesujących atrakcji turystycznych. Instytucje, które zajmują się pielęgnowaniem tych pamiątek, zawarły między sobą porozumienie o współpracy o nazwie WORLD VIEW NETWORK. Były to:
Muzeum Mikołaja Kopernika we Fromborku (http://www.frombork.art.pl)
Departament Kultury miasta Landskrona i Muzeum Tychona de Brahe na wyspie Hven (www.tychobrahe.com)
Muzeum Techniki w Pradze (http://www.ntm.cz/auvod.htm)
Muzeum Historii Nauki we Florencji (http://www.galileo.imss.firenze.it/index.thml)
National Trust i Woolsthorpe Manor (http://www.nationaltrust.org.uk/main)
Program pt. WORLD VIEW NETWORK był koordynowany przez Departament Kultury Miasta Landskrona w Szwecji. Obejmował on lata 2002 – 2004, dofinansowanie na cały ten okres wyniosło 856 000 euro.
Współpraca obejmowała cztery wspólne programy działań.
Pierwszy z nich to utworzenie inwentarza pamiątek historycznych i artystycznych po pięciu uczonych. Każda instytucja zbierała na terenie swojego kraju informacje o znajdujących się tam zabytkach historycznych i artystycznych, związanych bezpośrednio z postaciami Kopernika, Tycho de Brahe, Keplera, Galileusza i Newtona. Ponadto w ramach tego programu były prowadzone badania z zakresu historii astronomii. Ze strony polskiej badania prowadził pracownik Instytutu Historii Nauki PAN dr Jarosław Włodarczyk. Dotyczyły one dwóch zagadnień: możliwości obserwacyjnych trikwetrum (linijki paralaktycznej) oraz przyjmowania się nowej idei, jaką był newtonianizm w Polsce w XVIII w. Efektem tego programu są – publikacja inwentarza pamiątek oraz artykuły będące wynikiem prowadzonych badań.
Celem drugiego wspólnego programu było powstanie projektu rozwoju każdego muzeum, uczestniczącego we współpracy, obejmującego jego działania popularyzujące historię nauki. W ramach tego programu powstały publikacje przedstawiające miejsca poświęcone poszczególnym astronomom.
Trzeci wspólny program obejmował stworzenie strony internetowej. Prezentuje ona: krótką historię poglądów na budowę świata, postacie pięciu astronomów, muzea i ich współpracę. Jednym słowem jest internetowym przewodnikiem po miejscach związanych z Kopernikiem, Tycho de Brahe, Keplerem, Galileuszem i Newtonem. Stronę można znaleźć pod adresem: http://www.worldviewnetwork.org.
Efektem czwartego wspólnego programu była wystawa objazdowa. Jej organizacji przewodniczyło Muzeum Historii Nauki we Florencji. Wystawę prezentowano w Muzeum Mikołaja Kopernika we Fromborku w miesiącach letnich 2005 r.
Oprócz wspólnych programów każda z zaangażowanych instytucji realizowała własny projekt lokalny.
Polski projekt lokalny.
Polski projekt lokalny składał się z dwóch części. Pierwsza z nich to rozbudowa istniejącego od 1981 r. obserwatorium astronomicznego na Górze Żurawiej. Co roku podczas wakacji Muzeum Mikołaja Kopernika we Fromborku gości kilkunastu młodych ludzi zainteresowanych astronomią. Korzystają oni z obserwatorium i pomagają w pracy planetarium. Cała akcja nosi nazwę „Wakacje w planetarium”. Rozbudowa obserwatorium obejmowała unowocześnienie istniejących pawilonów obserwacyjnych oraz budowę nowych.
W 2002 r. wykonano prace naprawcze w istniejących pawilonach obserwacyjnych oraz w budynku mieszkalnym, w którym znajdują się pracownie. Do pracowni astronomicznej zakupiono sprzęt komputerowy wraz z oprogramowaniem astronomicznym. Opracowano ogólny projekt rozbudowy obserwatorium obejmujący:
- budowę wieży obserwacyjnej z obrotową kopułą (średnica ok. 5m, wysokość ok. 9 m)
- budowę tarasu obserwacyjnego tzw. pavimentum poprzez rozbudowę istniejącego tarasu do rozmiarów 5 x 10 m,
- remont i przebudowę istniejącego pawilonu obserwacyjnego- budowę zaplecza socjalnego dla biwakującej na terenie obserwatorium młodzieży i grup zwiedzających obserwatorium.
Ponadto zakupiono nowy przenośny teleskop (TAL 200 K), a posiadany sprzęt obserwacyjny został oddany do naprawy. Zamówiono również nowy duży teleskop systemu Cassegraina o średnicy zwierciadła 65 cm do projektowanej wieży obserwacyjnej. Jego budowę zakończono w sierpniu 2003 r.
Po przygotowaniu w 2003 r. stosownej dokumentacji projektowej i architektonicznej oraz uzyskaniu pozwoleń na budowe w czerwcu 2004 r. rozpoczęto budowę: wieży obserwacyjnej, tarasu obserwacyjnego oraz remontu istniejącego pawilonu obserwacyjnego w muzealnym Obserwatorium Astronomicznym. Prace te zakończono w sierpniu 2004 r.
Montaz teleskopu, jego kalibracja i ustawienie, w nowym pawilonie astronomicznym zakończono w 2006 r.
Drugą część projektu lokalnego stanowiła wystawa, która była rozszerzeniem istniejącej wystawy kopernikańskiej. Wystawa była na temat współpracy astronomów Kopernika, Tycho de Brahe, Keplera, Heweliusza, Galileusza i Newtona, ich wzajemnych kontaktom i wpływom. Poświęcono ją rozwojowi wiedzy na temat układu słonecznego i budowy wszechświata. W 2002 r. powstał szczegółowy scenariusz tej wystawy. W 2003 r. opracowano projekt oprawy plastycznej wystawy. 21 czerwca 2004 r., w dawnym pałacu biskupim na Wzgórzu Katedralnym otwarto wystawę pt. „Od Kopernika do Newtona”. Wystawie towarzyszy dwujęzyczny folder ( j. angielski, j. polski) prezentujący dorobek i postacie pięciu wielkich nowożytnych astronomów i dodatkowo znanego gdańskiego astronoma XVII w. – Jana Heweliusza. Wystawa była udostępniana do końca września 2004 r.
Porozumienie o współpracy obejmowało okres trzech lat. Zakończenie projektu nastąpiło 31 sierpnia 2004 r.
Publikacje projektu WorldView Network:
Mikołaj Kopernik
WorldView Network
Od Kopernika do Newtona