Rok 2013 zapisuje się w historii Archidiecezji Warmińskiej i Województwa Warmińsko- Mazurskiego jako rok ważnych rocznic i jubileuszy.

Mija bowiem dokładnie 770 lat od utworzenia diecezji warmińskiej, 400 lat od śmierci bł. Reginy Protmann, założycielki Zgromadzenia Sióstr św. Katarzyny w Braniewie, 540 lat od urodzin kanonika Mikołaja Kopernika i 470 lat od Jego śmierci.

Wszystkie rocznice są osadzone w doświadczeniu wiary chrześcijańskiej w życiu codziennym mieszkańców Warmii.

Świadkami historii, kultury i wiary są dzieła sztuki sakralnej prezentowane w ramach okolicznościowej wystawy zorganizowanej wspólnie przez Muzeum Mikołaja Kopernika we Fromborku i Muzeum Archidiecezji Warmińskiej w Olsztynie. Po raz kolejny doświadczamy szczególnej triady: fides-ratio-ars.

Wystawa 770 lat Diecezji Warmińskiej, stanowiąc zapowiedź dużej ekspozycji planowanej przez oba muzea w roku 2014, prezentuje wybrane, najcenniejsze dzieła sztuki sakralnej. Na zespół ten, zamknięty w ramach chronologicznych od XIV do XIX w., składają się: zabytki sztuki złotniczej (w dużej części należące do skarbca katedry fromborskiej), rzeźby, obrazy, szaty liturgiczne i druki. Prezentowane obiekty wiążą się często ze znakomitymi osobami biskupów warmińskich, którzy byli ich fundatorami i użytkownikami (np. kielich fundacji biskupa Henryka Sorboma z roku 1379, czy starodruk z herbem biskupa Łukasza Watzenrode).

Kielich z fundacji biskupa Henryka Sorbona, Elbląg lub Braniewo, 1379 r.

ORNAT BISKUPA ADAMA STANISŁAWA GRABOWSKIEGO, 1751 r.

Wszystkie te obiekty niejako opowiadają o przestrzeni wiary - fides chrześcijan, którzy przez wieki rozwijali kulturę Warmii, pozwalają poznać - ratio stan wiedzy z zakresu teologii, ale też pokazują poziom wykształcenia i znajomość trendów europejskich zarówno artystów, ale przede wszystkim biskupów warmińskich i kolegium kanoników Warmińskiej Kapituły Katedralnej. Fides et ratio ogniskują się w ars jakby w soczewce. Wybrane dzieła sztuki opowiadają o znaczeniu kultury Warmii, wskazują na szlaki wiodące z Fromborka i Lidzbarka Warmińskiego do Gdańska, Torunia i Rzymu. Ukazują rodzime warsztaty i ich znaczenie dla ówczesnej Europy.

KURWATURA PASTORAŁU BISKUPA KRZYSZTOFA SZEMBEKA, 1732 r.

Superekslibris Marcina Kromera na oprawie starego druku:
Melchior Cano: De locis theologicis libri duodecim. Leuven, Servatius Sassenus, Arnoldi Birckmanni haeredes, 1564

Po opanowaniu Prus przez Krzyżaków, papież Innocenty IV polecił legatowi Wilhelmowi z Modeny dokonać organizacji kościelnej na ziemi pruskiej. Dnia 4 lipca 1243 przedstawił on plan podziału Prus na diecezje., który papież zatwierdził specjalną bullą z dnia 29 lipca tego samego roku. Na mocy tej bulli zostały utworzone w Prusach 4 diecezje: chełmińska, pomezańska, warmińska i sambijska. Spośród tych diecezji największą terenowo była diecezja warmińska, obejmująca cała środkową część Prus.

Stylizowana mapa Warmii z drugiej połowy XVII w.

Fragment mapy z Warmią:MAGNAE PRUSSIAE DUCATUS TABULA, Nicolaus Visscher, Amsterdam 1720
Muzeum Mikołaja Kopernika we Fromborku

Granica diecezji warmińskiej biegła na północy wzdłuż rzeki Pregoły do miasta Wystruci, stąd na południe wzdłuż rzeki Węgorapy, potem koło jeziora Mamry na wschód do granicy Prus z Litwą, następnie wzdłuż granicy litewskiej i granicy Prus z Mazowszem do rzeki Omulew. Odtąd granica diecezji warmińskiej kierowała się ku północnemu zachodowi wzdłuż rzeki i jeziora Omulew do wioski Kurki, stąd na zachód koło jeziora Pluski do rzeki Pasłęki i znów na zachód wzdłuż rzeki Wąskiej do jeziora Drużno, a następnie wzdłuż rzeki względnie kanału elbląskiego do Zalewu Wiślanego. W końcu od strony północno-wschodniej granicą diecezji warmińskiej było wybrzeże Zalewu Wiślanego od kanału elbląskiego do rzeki Pregoły. Tak zakreślone granice diecezji warmińskiej pozostały bez zmian do początku w. XIX.

Mapa Warmii - fragment mapy Prus Zachodnich, BORUSSIAE OCIDENTALIS TABULA, F. L. Güssefeld, 1775 r.

Z początkiem w. XIX, po kongresie wiedeńskim, nastąpiło nowe rozgraniczenie diecezji w monarchii pruskiej, dokonane przez papieża Piusa VII bullą De salute animarum z dnia 21 września 1821. Na skutek tej bulli cały obszar dawnej diecezji sambijskiej został wcielony do diecezji warmińskiej. Ponadto do diecezji warmińskiej przyłączono jeszcze część dawnej diecezji pomezańskiej, tzw. oficjalat malborski, obejmujący 5 dekanatów, których siedzibą były miasta: Dzierzgoń, Malbork, Nowy Staw, Sztum i Żuławki. Również od r. 1821 na czas życia biskupa warmińskiego Józefa v. Hohenzollerna, należała do diecezji warmińskiej Oliwa, gdzie biskup był opatem Cystersów. Po jego śmierci w r. 1836 Oliwa została włączona do diecezji chełmińskiej.

Kilkadziesiąt lat później, w wyniku dekretów rzymskich z dnia 8 lipca 1854 i 15 maja 1859 zostały włączone jeszcze do diecezji warmińskiej rejony Kwidzynia i Prabut. W tych granicach diecezja warmińska pozostała do końca pierwszej wojny światowej. Obszar diecezji warmińskiej był więc rozległy, rozciągał się bowiem od Niemna aż po Wisłę.

Po pierwszej wojnie światowej traktat wersalski zmienił mapę Europy, co miało swój wpływ na nowe ukształtowanie się granic diecezji warmińskiej. Utworzone traktatem wersalskim Wolne Miasto Gdańsk obejmowało także część diecezji warmińskiej, a mianowicie dekanat nowostawski i kilka sąsiednich parafii, w sumie 18 parafii.

Trudna sytuacja po II wojnie światowej została uporządkowana Bullą papieża Pawła VI Episcoporum Poloniae coetus z 28 czerwca 1972 roku. Na mocy tej bulli diecezja warmińska została włączona do metropolii warszawskiej, a biskup Józef Drzazga został mianowany biskupem warmińskim, następcą biskupa Maksymiliana Kallera, który musiał opuścić Warmię w 1945 roku i wyjechał do Niemiec. Biskup Maksymilian Kaller zachował formalnie władzę w rosyjskiej części diecezji warmińskiej, czyli w Królewu i na terenach wokół miasta. Zmarł 7 lipca 1947 roku w Königstein.

Bulla Jana Pawła II Totus Tuus Poloniae Populus z 25 marca 1992 roku, ma znaczenie epokowe. Na mocy tej bulli diecezja warmińska została podniesiona do rangi metropolii oraz podporządkowano jej dwie nowo utworzone diecezje elbląską i ełcką.

Dzisiejsza Archidiecezja Warmińska dzieli się na 33 dekanaty. Sieć parafialna obejmuje 245 placówek duszpasterskich. Terytorium zasadniczo pokrywa się z granicami historycznej Warmii.

Fragmenty ekspozycji